Ermənistan Şərq və Qərb arasında: Nikol Paşinyanın ikiüzlü siyasəti

Artıq bir ildən çoxdur ki, Ermənistan açıq şəkildə MDB-nin Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatındakı (KTMT) iştirakını "dondurduğunu" bəyan edib. Buna baxmayaraq, Moskva İrəvanı bu təşkilat çərçivəsində fəal əməkdaşlığa qaytarmaq ümidini itirmir. Rusiya prezidentinin köməkçisi Yuri Uşakovun sözlərinə görə, Ermənistan üçün təşkilatın bütün tədbirlərində iştirak qapıları açıqdır. Belədirsə, Moskvanın bu cəhdlərinin əsas motivləri nədir? Ermənistanın KTMT üzvlüyünün qorunması Rusiya və digər üzvlər üçün niyə bu qədər əhəmiyyətlidir?

KTMT Rusiyanın yalnız simvolik deyil, həm də praktik baxımdan mühüm vasitəsidir. Bu təşkilat vasitəsilə Moskva yaxın qonşuları üzərində nəzarəti qoruyur ki, bu da artan geosiyasi gərginlik fonunda kritik əhəmiyyət kəsb edir. Mərkəzi Asiya ölkələri üçün KTMT terrorizmə qarşı mübarizə vasitəsi, Rusiya üçün isə postsovet məkanında təsirini qorumağın yollarından biridir.

Cənubi Qafqazda KTMT-nin yeganə üzvü olan Ermənistan təşkilat üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan və İranla qonşuluğu İrəvanı Moskva üçün strateji amilə çevirir. Ermənistanın KTMT-dən çıxması barədə bəyanatlarına baxmayaraq, Qərb İrəvana nə operativ hərbi yardım, nə də təhlükəsizlik zəmanətləri təklif edə bilər. İrəvan üçün yeganə real təhlükəsizlik təminatçısı Rusiyadır ki, bu da Ermənistanın təşkilatdan çıxmaq ehtimalını minimuma endirir.

KTMT NATO kimi ənənəvi hərbi alyanslardan fərqlənir. Bu təşkilat sərt struktura, məcburi subordinasiyaya və genişmiqyaslı hərbi proqramlara malik deyil. Daha çox bu, üzv ölkələr arasında və Rusiya ilə qarşılıqlı nəzarət və əməkdaşlıq alətidir.

Təxmini olaraq KTMT-nin üç əməliyyat zonası üzrə təsir dairəsinin olduğunu deyə bilərik:

Qərb zonası (Rusiya və Belarus). Əsasən NATO-nun şərq blokuna qarşı fəaliyyət göstərir.

Mərkəzi Asiya zonası. Tacikistan-Əfqanıstan sərhədi və terror təhlükəsinə yönəlib.

Cənubi Qafqaz zonası. Ermənistanın təhlükəsizliyinin təminatına yönəlib və Rusiyanın İrəvanla ikitərəfli əməkdaşlığı çərçivəsində idarə olunur.

Ermənistan üçün əsas problem isə Azəröbaycanla bağlıdır ki, bu da KTMT-nin mandatından kənara çıxır. Rusiya heç vaxt Ermənistanın aqressiv, Azərbaycana qarşı revanşist hərbi əməliyyatlar planlarını tam dəstəkləyəcəyini vəd etməyib. Halbuki bu vaxtilə İrəvanda yanlış gözləntilərə səbəb olmuşdu.

... Nikol Paşinyanın hakimiyyətə gəlməsi ilə Ermənistan KTMT ilə münasibətləri Moskvaya təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməyə başladı. Ermənistan elitası təşkilatı açıq şəkildə tənqid edərək onun fəaliyyətsizliyini ittiham edir, eyni zamanda çıxış üçün real addımlar atmır. İrəvan öz öhdəliklərini manipulyasiya edərək Qərbdən daha çox dəstək qazanmağa çalışır.

Bununla belə, Ermənistanın KTMT-dən çıxması yalnız Rusiya üçün deyil, bütün Cənubi Qafqaz üçün ciddi nəticələrə səbəb olacaq. KTMT-nin boş qalan yerinə Fransa və ABŞ kimi oyunçuların gəlməsi regionda güc balansını kəskin şəkildə dəyişə bilər, bu da Azərbaycan, İran və hətta Gürcüstan üçün vəziyyəti daha da çətinləşdirəcək.

Moskva yaxşı anlayır ki, Ermənistanın itirilməsi onun Cənubi Qafqazdakı təsirinə ciddi zərbə vuracaq. Ermənistan hələ də bütün hüquq və öhdəliklərini qoruyaraq KTMT-nin tamhüquqlu üzvü olduğu üçün Rusiya İrəvanda siyasi kursun dəyişəcəyinə ümid edir. Vladimir Putinin də qeyd etdiyi kimi, hazırkı vəziyyət Ermənistanda daha çox daxili siyasi proseslərlə bağlıdır, nəinki strateji qərarlarla.

Ermənistanın KTMT üzvlüyünün qorunması yalnız simvolik xarakter daşımır. Bu, Moskvaya regionda təhlükəsizlik arxitekturasını qorumağa, Qərbin təsirini minimuma endirməyə və strateji sabitliyi təmin etməyə imkan verir. Tez ya gec Ermənistanda hakimiyyət dəyişəcək və bu da əməkdaşlığın bərpası üçün yeni imkanlar açacaq.

Ermənistan və KTMT arasındakı vəziyyət yalnız lokal siyasi böhran deyil, həm də dərin geosiyasi proseslərin əksidir. Moskva İrəvanı təsir dairəsində saxlamağa çalışır, çünki Ermənistanın itirilməsi Qərbin mövqeyini gücləndirəcək və Qafqazda sabitliyi pozacaq. Çox məqam Nikol Paşinyanın bu vəziyyəti daxili siyasi manevrlər üçün nə qədər istifadə edəcəyindən və yaxın illərdə regional dinamikaların necə dəyişəcəyindən asılı olacaq.

Unutmayaq ki, Nikol Paşinyanın siyasi kursu daxili və xarici siyasətin bir-birinə qarışdığı mürəkkəb bir mozaikadır. KTMT sammitində iştirakdan imtina etməsi və eyni zamanda razılaşdırılmış sənədlərin imzalanmasına mane olmamaq niyyəti onun "Şərq və Qərb arasında manevr" kimi xarakterizə edilə biləcək strategiyasının növbəti addımıdır. Bir tərəfdən, İrəvan Rusiya və onun hərbi-siyasi ittifaqlarından uzaqlaşmağa çalışır, digər tərəfdən isə bu əlaqələri tamamilə qırmağa tələsmir. Bu ikili oyun həm Ermənistanda, həm də onun beynəlxalq tərəfdaşları arasında çoxsaylı suallar yaradır.

KTMT-dəki iştirakını "dondurduğunu" bəyan edən Nikol Paşinyan bu addımı beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini çəkmək və təzyiq vasitəsi kimi istifadə edir. Son illərdə o, KTMT-ni, xüsusən də Azərbaycanla münaqişə kontekstində Ermənistanı müdafiə etməməkdə ittiham edir. Buna baxmayaraq, Paşinyan təşkilatdan çıxmaq kimi radikal addım atmağa risk etmir. Münasibətlərin soyumasına baxmayaraq, Ermənistan iqtisadi və enerji baxımından Moskvadan asılı vəziyyətdədir. Rusiya İrəvanın ən böyük ticarət tərəfdaşı olaraq qalır və 2024-cü ildə iki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsi rekord həddə çatmışdır. Rusiya ilə əlaqələrin qırılması, onsuz da kövrək vəziyyətdə olan Ermənistan iqtisadiyyatı üçün fəlakət ola bilər. KTMT-dən tam çıxış avtomatik olaraq Rusiya tərəfindən təzyiqlərin artmasına və təşkilatın digər üzvləri, məsələn, Qazaxıstan və Belarus ilə münasibətlərin pisləşməsinə gətirib çıxaracaq.

Bu, geosiyasi baxımdan mürəkkəb regionda yerləşən Ermənistan üçün yeni çətinliklər yaradacaq. Paşinyan Qərb və Rusiya arasındakı ziddiyyətlərdən şüurlu şəkildə istifadə edir. Moskva ilə əlaqələrin qırılmasına dair hər hansı təhdid Ermənistanın ABŞ və Fransa kimi Qərb tərəfdaşları ilə danışıqlardakı mövqeyini gücləndirir. Son məlumatlara görə, məhz bu ölkələr Ermənistan üçün əsas silah tədarükçüləri rolunu oynamaqdadır.

Paşinyanın siyasətinin əsas cəhətlərindən biri silah sahəsində yeni tərəfdaşlarla əlaqələrin fəal inkişafıdır. Son illərdə Ermənistan Hindistanın "Pinaka" yaylım atəş sistemləri daxil olmaqla, hərbi sistemlərinə üstünlük verir. Sözügedən əməkdaşlıq İrəvana ordunu modernləşdirmək və təchizat mənbələrini şaxələndirmək imkanı verir ki, bu da əvvəllər Rusiyadan asılılıq səbəbindən mümkün deyildi.

Hazırda Ermənistan ABŞ və Fransa ilə yanaşı, Hindistan silahlarının daimi alıcılarından biri olmaq arzusundadır. Bəhs olunan təmayül Paşinyanın xarici siyasətdəki ümumi kursunu əks etdirir: ənənəvi tərəfdaşlardan asılılığı azaltmaq. Paşinyan Avropa İttifaqı və ABŞ ilə fəal əməkdaşlıq və Parislə Vaşinqtondakı mütəmadi səfərləri ilə vurğulanan Qərbə yaxınlaşmağa çalışır. Fəqət Ermənistanın geosiyasi mövqeyi belə bir kursu olduqca riskli edir.

Ermənistanın Aİ-yə yeganə quru yolu Gürcüstandan keçir ki, bu ölkə də özü Rusiya ilə Qərb arasında balans yaradır. Tbilisi ilə münasibətlərin pisləşməsi Ermənistanı Avropa bazarlarından tamamilə təcrid edə bilər. 2024-cü ildə Ermənistan və Rusiya arasındakı rekord ticarət dövriyyəsi (təxminən 14-16 milyard dollar) iki ölkə arasındakı iqtisadi əlaqələrin dərinliyini göstərir. Şübhəsiz ki, həmin əlaqələrin qırılması iqtisadi böhrana səbəb ola bilər. Azərbaycanla münaqişə hələ də həll olunmamış qalır və Ermənistan müstəqil müdafiə üçün kifayət qədər hərbi resurslara malik deyil. KTMT bütün tənqidlərə baxmayaraq, kollektiv müdafiə üçün yeganə formal mexanizm olaraq qalır.

Paşinyanın Rusiyadan uzaqlaşmağa və Qərbə yönəlməyə yönəlmiş kursu qısamüddətli dövrdə ABŞ və Aİ-dən hərbi və maliyyə yardımı kimi faydalar gətirə bilər.

Uzunmüddətli perspektivdə bu yol ciddi risklərlə doludur. KTMT-dən tam çıxış Ermənistanı siyasi və hərbi təcrid vəziyyətinə sala bilər, çünki Qərb KTMT-nin təqdim etdiyi təhlükəsizlik zəmanətlərinə bərabər səviyyədə təminatlar təqdim etməyə hazır deyil. Rusiya ilə iqtisadi əməkdaşlığın azalması və Moskvanın mümkün sanksiyaları Ermənistan iqtisadiyyatına, xüsusən enerji və nəqliyyat sektorlarına ciddi ziyan vura bilər. Ermənistan cəmiyyəti çox qütblüdür.

Xarici siyasətdə hər hansı bir səhv yeni etirazlara və ölkədaxili vəziyyətin qeyri-sabitləşməsinə səbəb ola bilər.

Nikol Paşinyanın siyasəti Rusiya və Qərb arasında manevr etmək cəhdlərini nümayiş etdirir, lakin bu yanaşma ciddi məhdudiyyətlərlə qarşılaşır. İki dünya gücü arasında tarazlıq yaratmağa çalışarkən İrəvan siyasi və iqtisadi vakuum təhlükəsi ilə üzləşir. Qərbə yönələn fəal kurs KTMT və Rusiyaya qarşı tənqidlərlə müşayiət olunsa da, hələ ki, nə Ermənistanın iqtisadi sabitliyini, nə də hərbi təhlükəsizliyini təmin edir. Artan geosiyasi gərginlik və Azərbaycanla münaqişənin kəskinləşməsi fonunda bu kurs getdikcə daha riskli görünür. Ermənistanın gələcəyi onun liderlərinin həm geosiyasi reallıqları, həm də ölkənin daxili tələblərini nəzərə alan daha aydın və ardıcıl strategiya işləyib hazırlamaq bacarığından asılı olacaq.

Nikol Paşinyan isə bir neçə ağanın xidmətçisi olmağa çalışaraq Şərqlə Qərb arasında barraj vurmaq niyyətindədir.

Çağdaş geosiyasət isə sübut edir ki, bu, Ermənistanın baş naziri təki intellekti plintus səviyyəsindəki fərdlərin bacardığı iş deyil.

Elçin Alıoğlu
Trend