İpotekada maaş yox, ödəniş qabiliyyəti əsas götürülə bilərmi?

Azərbaycanda mənzil almaq istəyən vətəndaşları düşündürən əsas suallardan biri ipoteka kreditinin yalnız rəsmi maaşa görə, yoxsa faktiki ödəniş imkanına uyğun verilib-verilməməsidir.

AzPost xəbər verir ki, bir çox borcalan rəsmi gəlirinə əsasən 15–20 illik ipoteka ilə ayda 350–400 manat ödəməli olduğu halda, faktiki olaraq ayda 2000–2500 manat ödəyərək borcu 3–4 ilə bağlamaq istədiyini bildirir.
Mövcud bank praktikası göstərir ki, klassik ipoteka kreditlərində əsas meyar borcalanın rəsmi gəliridir. Banklar aylıq ödəniş məbləğini müəyyən edərkən rəsmi maaşın adətən 40–50 faizindən artıq olmayan hissəsini nəzərə alır. Bu yanaşma bank üçün risklərin azaldılması məqsədi daşıyır və daxili kredit qaydalarına əsaslanır.

Lakin qanunvericilik banklara kreditin müddətini və aylıq ödəniş məbləğini yalnız maaşa bağlamaq məcburiyyəti qoymur. Yəni nəzəri baxımdan bank borcalanın daha yüksək aylıq ödəniş etməsinə razı ola bilər. Problem ondadır ki, banklar bu hallarda rəsmi gəlirlə təsdiqlənməyən ödəniş vədini riskli hesab edir.

Mütəxəssislərin sözlərinə görə, əgər borcalan yüksək aylıq ödəniş təklif edirsə, bank bunu yalnız əlavə təminatlar olduqda qəbul edir. Bu təminatlara əlavə girov, zamin, böyük ilkin ödəniş və ya bank hesabları üzrə dövriyyə sübutları aid edilə bilər. Əks halda, bank rəsmi maaşa uyğun olmayan ödəniş qrafikini təsdiqləmir.

Xüsusilə dövlət xətti ilə verilən ipoteka kreditlərində – İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu vasitəsilə təqdim olunan kreditlərdə – bu cür çeviklik demək olar ki, mövcud deyil. Bu kreditlərdə müddət, faiz və aylıq ödəniş mexanizmi ciddi qaydalarla tənzimlənir və fərdi razılaşma imkanı çox məhduddur.

Kommersiya banklarında isə vəziyyət nisbətən fərqlidir. Bəzi banklar ipoteka yox, klassik girovlu istehlak krediti formasında daha qısa müddətli və yüksək aylıq ödənişli məhsullar təklif edə bilir. Lakin bu halda faiz dərəcəsi ipotekadan xeyli yüksək olur.

Bank təcrübəsində ən real çıxış yolu ondan ibarətdir ki, borcalan uzunmüddətli ipoteka götürür, lakin müqavilədə vaxtından əvvəl ödəniş hüququnu aktiv saxlayır. Bu zaman vətəndaş rəsmi maaşa uyğun 15–20 illik kredit alsa da, faktiki olaraq ayda 2000–2500 manat ödəyərək borcu 3–4 ilə bağlaya bilir və əlavə cərimə tətbiq olunmur.
Qanunvericiliyə əsasən, banklar vaxtından əvvəl ödənişi qadağan edə bilməz, yalnız bəzi hallarda minimal texniki məhdudiyyətlər tətbiq oluna bilər. Buna görə də mütəxəssislər ipoteka müqaviləsi imzalanmazdan əvvəl bu bəndin mütləq şəkildə yoxlanılmasını tövsiyə edir.

Nəticə etibarilə, banklar ipotekanı rəsmi maaşa uyğun rəsmiləşdirsə də, borcalanın sonradan daha yüksək məbləğ ödəyərək krediti qısa müddətdə bağlamasına hüquqi maneə yoxdur. Əsas məsələ bu imkanın müqavilədə açıq şəkildə nəzərdə tutulmasıdır.

AzPost.az

Paylaş