İran uran uğrunda RAKURS

Tehran tam nüvəsizləşmə təhlükəsi ilə üz-üzədir

İranın uranın zənginləşdirilməsi proqramının mövcudluğu müzakirə mövzusu deyil, İslam Respublikasının xarici işlər naziri Abbas Əraqçi deyib. O, son günlər Vaşinqtonun mümkün razılaşmanın bir hissəsi kimi mülki nüvə enerjisi hüququndan Tehranı tərk edib-etməyəcəyi ilə bağlı fikrini bir neçə dəfə dəyişən ABŞ-ın Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Stiven Vitkoffun bəyanatlarına belə cavab verib. Əraqçi aprelin 16-da jurnalistlərə açıqlamasında bildirib ki, amerikalılar konstruktiv mövqe tutsa, Tehran ABŞ ilə mümkün saziş üzrə danışıqlara başlayacaq: “İranın uranı zənginləşdirməsi aktual və real faktdır. Bəzi narahatlıqlara baxmayaraq, etimadın gücləndirilməsi üzərində işləməyə hazırıq. İranın nüvə sənayesi mülki məqsədlər güdür”.

Amma zənginləşmə prinsipinin özü müzakirə mövzusu deyil. İranın xarici işlər naziri Tramp administrasiyasının danışıqlarda tələbləri ilə bağlı ziddiyyətli bəyanatlar verməkdə davam etməsindən təəssüfləndiyini bildirib. Səbəb son günlər Stiven Vitkoffun verdiyi silsilə açıqlamalar olub. Beləliklə, əvvəlcə Fox News-da danışan Amerika liderinin xüsusi nümayəndəsi izah etdi: İran nüvə proqramının mülki olduğunu bəyan edərsə, potensial saziş çərçivəsində uranın zənginləşdirilməsi səviyyəsini silah dərəcəsinə yaxın olan 60%-dən 3,67%-ə endirməlidir. Witkoff izah etdi ki, Tehranla təklif olunan razılaşmanın bir hissəsi olaraq Tramp administrasiyası İranın nüvə infrastrukturunun yoxlanılması mexanizmlərini təyin edəcək, onun sözlərinə görə, bu, son dərəcə sərt olacaq və İslam Respublikasının raket proqramını ehtiva edəcək, çünki raketlər nüvə silahının çatdırılması vasitəsidir.

Bu, Ağ Evə qarşı tənqid dalğasına səbəb olub, çünki o, əvvəllər İranın nüvə infrastrukturunun tamamilə sökülməsinə çalışacağına söz vermişdi. Trampın tənqidçiləri 3,67% zənginləşdirmə həddinin Trampın keçmiş Demokratlar Partiyasından olan prezident Barak Obamanın diplomatik irsindən narazılığına görə birinci səlahiyyət müddətində pozmağa tələsdiyi 2015-ci il nüvə sazişinin Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planının (JCPOA) şərtlərindən biri olduğuna diqqət çəkiblər. Amerikalı siyasətçilər və ekspertlər kinayə ilə qeyd ediblər ki, Ağ Evə yəqin ki, Obamanın keçmiş müşavirləri məsləhət görürlər və Trampın İran strategiyasının özü də onun tarif siyasətindən heç də az ardıcıl görünmür.

Vittkoff Ağ Evin mövqeyini aydınlaşdırmaq üçün yeni bəyanatla çıxış etməyə məcbur olub. ABŞ liderinin xüsusi nümayəndəsi X sosial şəbəkəsində "İran müqaviləsi yalnız Tramp razılaşması olduğu təqdirdə tamamlanacaq" dedi. “İstənilən yekun razılaşma Yaxın Şərqdə sülh, sabitlik və rifah üçün çərçivə yaratmalıdır və bu o deməkdir ki, İran nüvə zənginləşdirmə və silah proqramını dayandırmalı və ləğv etməlidir”. Vitkoff əmin olduğunu bildirib ki, İran və ABŞ-ın “zamanın sınağına tab gətirəcək sərt, ədalətli razılaşma” beynəlxalq ictimaiyyət üçün kritikdir. Vitkoff əlavə edib ki, Trampa məhz belə bir müqavilənin əldə edilməsi tapşırılıb.

Lakin mülki nüvə sənayesinin taleyi son raundunun aprelin 19-da Omanda keçiriləcək ABŞ-İran danışıqlarını çətinə sala biləcək yeganə şey deyil. Britaniya mediası açıqlayıb ki, Vaşinqtonla razılaşacağı təqdirdə Tehran yüksək zənginləşdirilmiş uran ehtiyatlarını neytral ölkəyə ixrac etmək əvəzinə, öz ərazisində saxlamaq hüququna can atır. Məlum olduğu kimi, təkmil nüvə materialının çıxarılması JCPOA-nın vacib məqamlarından biri idi. 10 il əvvəl Rusiya Federasiyası təhlükəli uranın saxlanması məsuliyyətini öz üzərinə götürdü. İndi İran hakimiyyəti ona müraciət edir ki, uran ehtiyatlarının qorunub saxlanması sövdələşmənin Amerikanın gələcək liderlərindən hər hansı biri tərəfindən yenidən pozulacağı təqdirdə onların təminatıdır.

“Axios”-un sözlərinə görə, Tramp hətta Omanda keçiriləcək növbəti görüşdə İrana necə yanaşmaq barədə hökumətdaxili müzakirələr raundunu başlatmalı olub. ABŞ-ın vitse-prezidenti J.D.Vens və Vitkoff güzəştlərin və kompromislərin keyfiyyətli nüvə sazişinə gətirib çıxara biləcəyi fikrini bölüşür. Eyni zamanda, ABŞ dövlət katibi Marko Rubio və Trampın milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Maykl Valz vəziyyətə başqa cür baxır və İranla danışıqlarda maksimalist tələblərdən yayınmamağı təklif edirlər. Axiosun qeyd etdiyi kimi, Tramp özü də qarışıq siqnallar verir: o, sövdələşmə istədiyini deyir və diplomatiyaya çağırır, lakin eyni zamanda gücdən istifadəni də silməyib.

Tramp və onun xüsusi nümayəndəsinin ziddiyyətli bəyanatları, eləcə də İranın qırmızı xətləri ilə bağlı fərziyyələri Amerika administrasiyasında çaşqınlıq və uyğunsuzluqdan xəbər verir. "Bu bəyanatların davamı Vaşinqtonun JCPOA-dan çıxmasını xatırladaraq, bizim ölkənin müzakirəçiləri arasında Birləşmiş Ştatlara qarşı inamsızlıq yaradır.

Əraqçi aprelin 17-də Moskvaya gələcək, JCPOA-da iştirak edən ölkələrdən biri olan Rusiyanı ABŞ-la danışıqlar prosesinin gedişatı barədə məlumatlandıracaq. İran diplomatiyasının rəhbəri deyib ki, o, İranın ali dini lideri Əli Xamneyinin mesajını Rusiya prezidenti Vladimir Putinə çatdırmağı da planlaşdırır. İran diplomatiyasının rəhbəri onun məzmununu açıqlamayıb.

İranın əvvəlki nüvə sazişinin avropalı iştirakçıları ilə münasibətlərində vəziyyət hələ də gərgin görünür. “The Tehran Times” yazır ki, “Avropa üçlüyü” (Almaniya, Böyük Britaniya və Fransa) hazırda danışıqlar prosesinə daxil edilməməsindən narazıdır və buna görə də guya dialoqu dayandırmağa çalışır. Əgər İran rəhbərliyi həqiqətən də Avropa hiyləsindən şübhələnirsə, bu, aprelin 19-da ABŞ-İran məsləhətləşmələrinin ikinci raundunun əvvəlcədən planlaşdırıldığı kimi İtaliyada deyil, yenidən Omanda keçiriləcəyini izah edə bilər.

Tramp İsraildən İrana zərbə vurmaqdan imtina etməsini istəyib

Aylarla davam edən daxili müzakirələrdən sonra Tramp hərbi əməliyyatı dəstəkləməməyə, bunun əvəzinə diplomatik həll yolu axtarmağa qərar verib. İsrail İranın nüvə obyektlərinə hava hücumu hazırlayıb, lakin diplomatik yanaşmaya üstünlük verən ABŞ prezidenti Donald Tramp tərəfindən maneə törədilib. Bu barədə çərşənbə günü, aprelin 16-da “New York Times” administrasiya rəsmilərinə və digər mənbələrə istinadən məlumat yayıb.

Nəşrin məlumatına görə, İsrail mayda zərbə planı hazırlayıb. Onun məqsədi İranın nüvə silahı yaratmaq qabiliyyətini ən azı bir il ləngitmək idi. NYT-nin qeyd etdiyi kimi, İsrail bu zərbəni həyata keçirmək üçün ABŞ-ın köməyinə ehtiyac duydu - təkcə İranın potensial cavabından qorunmaq üçün deyil, həm də hücumun effektivliyini təmin etmək üçün. Aylarla davam edən daxili müzakirələrdən sonra Prezident Tramp hərbi əməliyyatları dəstəkləməmək və bunun əvəzinə diplomatiya yolu ilə nizamlanmaya cəhd etmək qərarına gəlib.

Ötən şənbə ABŞ və İran Omanda danışıqlar aparıb. Hər iki tərəf görüşü “pozitiv” və “konstruktiv” adlandırıb. Proseslə tanış olan mənbənin sözlərinə görə, danışıqların ikinci raundunun bu şənbə günü, ehtimal ki, Romada keçirilməsi planlaşdırılır. Bundan əvvəl Tramp Fox Business-ə demişdi: “İranla rəftar etməyin iki yolu var: ya hərbi yolla, ya da sən sövdələşirsən”. Onun mesajı Tehranın nüvə silahı əldə etməsi ehtimalına aid olub.

V.VƏLİYEV