İranın nüvə silahından imtina məsələsi beynəlxalq güc balansı və milli təhlükəsizlik maraqları ilə əlaqəlidir

İran mayın 16-da İstanbulda Böyük Britaniya, Fransa və Almaniya ilə nüvə danışıqları aparacaq E3 kimi tanınan İranla nüvə sazişinin Avropa tərəfləri, Böyük Britaniya, Fransa və Almaniyanın mayın 16-da İstanbulda xarici işlər nazirlərinin müavinləri səviyyəsində nüvə məsələsi ilə bağlı görüşəcəyi bildirilib. Tehrandan yayımlanan “İrannuances” xəbər saytının verdiyi məlumata görə, İranla 2015-ci ildə E3 kimi tanınan nüvə sazişinin Avropa tərəfləri İranın nüvə proqramı və sanksiyaların ləğvi ilə bağlı məsləhətləşmələr aparmaq üçün mayın 16-da İstanbulda bir araya gələcəklər. İran və ABŞ arasında Omanın vasitəçiliyi ilə aparılan nüvə danışıqları prosesi davam edərkən, tərəflər danışıqların müsbət olduğunu açıqlayıb. Danışıqlarda İran ABŞ-ın birtərəfli sanksiyalarının ləğvi müqabilində nüvə proqramını məhdudlaşdırmağa hazır olduğunu bildirib. Avropa ölkələri danışıqlara daxil edilmir. E3 və İran arasında mayın 2-də Romada görüşü planlaşdırılıb, lakin ABŞ və İran arasında danışıqlar təxirə salındıqdan sonra ləğv edilib.

İran Avropa ölkələrinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) 2015-ci ildə imzalanmış nüvə sazişi ilə ləğv edilmiş sanksiyalarının bərpasına gətirib çıxara biləcək qondarma "tətik mexanizmi"ndən istifadə etməsindən narahatdır. Sözügedən mexanizm oktyabrın 18-də başa çatır. İranın nüvə proqramı ilə bağlı həll yolu tapılmasa, bu mexanizmin Avropa ölkələrinə verilən tarixdən əvvəl işə salınması nəzərdə tutulur.

İranın xarici işlər naziri Abbas Erakçi mayın 11-də Fransanın “Le Point” qəzetində dərc olunan məqaləsində “tətik mexanizmindən sui-istifadənin nəticələrinin olacağını” ifadə edərək, “Bu vəziyyət təkcə Avropanın sazişdəki rolunun sona çatması deyil, həm də geri dönməz hala gələ biləcək gərginliyin artması anlamına gələ bilər” deyib. İranın nüvə proqramı və bu sahədəki diplomatik danışıqlar çox mürəkkəb və çoxsahəli məsələdir. 16 mayda İstanbulda keçiriləcək görüş İran ilə E3 ölkələri arasında nüvə məsələlərinə dair yenilənmiş müzakirələrin davamını təşkil edir. Bu danışıqlar xüsusilə 2015-ci ildəki nüvə sazişinin (JCPOA) ardından bölgədəki dəyişikliklər və müasir gərginliklər fonunda daha da əhəmiyyət qazanır.

Politoloq Tural İsmayılov Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, nüvə silahından imtina edib-etməyəcəyi məsələsi əsasən beynəlxalq güc balansları və İranın öz milli təhlükəsizlik maraqları ilə əlaqəlidir.

Tural İsmayılov

“İran rəhbərliyi bu məsələdə əsasən iki mövqeyə əsaslanır: birincisi, İranın nüvə silahları əldə etməsi öz gücünü artırar, regionda dominant rol oynaya bilər; ikincisi nüvə proqramı ilə bağlı beynəlxalq təzyiqlərə qarşı möhkəm dayanmağa davam edərək bu addımı iqtisadi və diplomatik mülahizələrlə bağlayır”-deyə Tural İsmayılov qeyd edib ki, bu nöqtədə Türkiyənin rolu önəmli bir faktordur.

“Türkiyə həm NATO üzvü, həm də Yaxın Şərqdəki strateji mövqeyi ilə regional güclər arasında mühüm bir vasitəçi kimi çıxış edə bilər. Ankaranın özünü neytral bir vasitəçi kimi təqdim edəcəyini görmək maraqlı olacaq. Türk diplomatiyası bu danışıqlarda həm regiondakı sabitliyi qorumağa çalışaraq, həm də İranın təhlükəsizlik narahatlıqlarını anlayışla qarşılayaraq konstruktiv təkliflər irəli sürə bilər”-deyən politoloqun fikrincə, İranın nüvə silahlarından imtina etməsi yalnız beynəlxalq təzyiqlərlə mümkün olmaya bilər.

“İranın daha çox nüvə proqramını beynəlxalq nəzarət altında inkişaf etdirməsi və müasir texnoloji yenilikləri silah məqsədli olmayan şəkildə istifadə etməsi mümkündür. Bu yanaşma həm İranın milli maraqlarını təmin edər, həm də beynəlxalq təzyiqləri azaldar. Bununla belə, Tehran üçün nüvə proqramının saxlanması özünün gücünü nümayiş etdirmək və güclü müstəqil dövlət olaraq qalmaq anlamına gəlir. Bu səbəbdən, İranın nüvə silahlarından imtina etməsi böyük ehtimalla bir neçə mərhələdən ibarət və kompleks bir prosesin nəticəsi olacaq: Bu prosesin həm daxili, həm də xarici faktorlardan asılı olacağına şübhə yoxdur. Beynəlxalq müstəvidə hər hansı bir ciddi irəliləyişə gəldikdə, Türkiyə daha böyük diplomatik səy göstərərək bu müzakirələrin daha sağlam və sabit bir çərçivəyə oturmasına dəstək verə bilər.

İranın nüvə silahlarından imtina edib-etməyəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Hazırda görünən odur ki, danışıqlar daha çox nüvə proqramının beynəlxalq nəzarət altında inkişaf etdirilməsi və İranın tələbləri ilə beynəlxalq cəmiyyətin tələbləri arasında balans yaradılması məqsədini güdür”-deyə Tural İsmayılov qeyd edib.

İradə Cəlil, Bizimyol.info