Icma.az
close
up
RU
Monqolustanda aşkar edilən qədim türk yazılı abidəsinin oxunması Türk xaqanlığının tarixi haqqında yeni məlumatlar verir

Monqolustanda aşkar edilən qədim türk yazılı abidəsinin oxunması Türk xaqanlığının tarixi haqqında yeni məlumatlar verir

Icma.az, Xalq qazeti saytına istinadən bildirir.

2019-cu ildən etibarən Türk Akademiyası (TA) ilə Monqolustan Elmlər Akademiyasının (MEA) Arxeologiya İnstitutu Monqolustanın Arxanqay bölgəsindəki Nomqon vadisində birgə arxeoloji qazıntılar aparır.

TA-dan verilən məlumata görə 2022-ci ildə Nomqon-2 abidəsinə ekspedisiya zamanı digər mühüm tarixi artefaktlarla yanaşı, üzərində qədim türk və soqd əlifbası ilə yazılmış bir daş stelanın yuxarı hissəsi aşkar edilib. Bu yazıların deşifrə olunması nəticəsində mətndən qədim türk əlifbası ilə yazılmış 12 sətir (“Qutluq Xaqan Türk... Tenqri oğlu...”),soqdca mətndən isə 6 sətir (“Qutluq xaqan...”) oxunub. Bu fakt arxeoloji abidənin xaqan memorial kompleksinə aid olduğunu söyləməyə elmi əsas verir.

2023-cü ildə TA və MEA-nın Arxeologiya İnstitutunun birgə apardıqları tədqiqatlar davam etdirilib və adı çəkilən həmin daş stelanın eynilə üzərində yazı olan aşağı hissəsi də aşkar olunub.Lakin təəssüflər olsun ki, daş stelanın üzərindəki qədim türk yazısı xeyli dərəcədə aşınmaya məruz qalıb və o üzdən oxunması, demək olar ki, mümkün deyil. Sevindirici haldır ki, stelanın arxa tərəfində Çin heroqlifləri ilə yazılmış mətn qismən saxlanılıb və oxumaq üçün müəyyən dərəcədə mümkündür. 

Aşkar edilən abidə 2024-cü ildə Ulan-Batorda TA və MEA-nın Arxeologiya İnstitutu tərəfindən birgə təqdim olunub. Eyni zamanda, Çin mətninin deşifrə edilməsi üzərində də iş davam etdirilib və bu məqsədlə Daxili Monqolustan Universitetinin (IMU) mütəxəssisləri - professor Borjigitai Muren, Dr. Chui Ning və Dr. Sugar dəvət olunublar.

Stelanın aşağı hissəsindəki qədim Çin mətni yuxarıdan aşağıya doğru yazılıb,sətirlər isə sağdan sola doğru düzülüb. Burada 3-dən 8-dək olan sətirləri qismən oxumaq mümkündür. Stelanın bu hissəsində cəmi 15 sətir vardır ki, onların da hər biri təxminən 24 heroqlifdən (cəmi 290-300 heroqlif) ibarətdir.

Daxili Monqolustan Universitetinin yuxarıda adı çəkilən mütəxəssislərinin səyi nəticəsində 2025-ci ilin yanvarına kimi daş stelanın aşağı hissəsindəki qədim Çin mətninin bir hissəsini oxumaq mümkün olub. O cümlədən, Çin mətninin 4-cü sətrində “türk” sözünü və “Qutluq” titulunu (Çin dilində belə oxunur: “Qu-du-lu”) müəyyən etmək mümkün olub.

Türk Akademiyası və MEA-nın Arxeologiya İnstitutundan məmnunluqla bildirirlər ki, bu kəşf Nomqon-2 memorial kompleksinin qədim türk dövrünə, çox güman ki, İkinci Türk xaqanlığının banisi Qutluq İlteriş xaqanın hakimiyyəti dövrünə (682-692) aid olduğunu bir daha təsdiqləyir.

Türk Akademiyası və MEA-nın Arxeologiya İnstitutunun Nomqon vadisində (Monqolustan) birgə elmi-tədqiqat işləri davam etdiriləcək.

Qulu Kəngərli

XQ-nin Türküstan üzrə xüsusi müxbiri

Astana

Sonrakı hadisələr barədə daha çox məlumat almaq üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:91
embedMənbə:https://xalqqazeti.az
archiveBu xəbər 13 Yanvar 2025 23:04 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

“Landmark” bu dəfə Sahil Bababyevin idarəçiliyinə keçdi

21 Oktyabr 2025 11:26see314

Yarım əsrimə qədəm qoydum

21 Oktyabr 2025 20:33see247

La Liqa ABŞ da keçiriləcək “Barselona” “Vilyarreal” matçının ləğv edildiyini açıqlayıb

22 Oktyabr 2025 00:15see236

AZAL da yarıtmaz idarəçilik, yoxsa... Təyyarələrdə yaranan problemlər nəylə bağlıdır? (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 09:20see213

Türkiyədə FETÖ əməliyyatı : 286 nəfər saxlanıldı

22 Oktyabr 2025 06:53see194

Təl Əvivdən Bakıya reyslər bərpa edilir

21 Oktyabr 2025 19:39see189

3 boksçumuz da qalib oldu

22 Oktyabr 2025 10:54see175

Toyuq əti və yumurta bahalaşacaq SƏBƏB BUDUR KONKRET

22 Oktyabr 2025 12:02see175

“Azərkosmos” peyk istehsalına hazırlaşır kosmik sənayenin inkişafında yeni mərhələ

21 Oktyabr 2025 19:12see172

Dabaq xəstəliyi xaricdən gətirilən ət məhsullarına tələbatı artırdı (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 23:40see166

Azərbaycan ötən ay genişzolaqlı internetin orta sürətinə görə Cənubi Qafqazda liderliyini saxlayıb

21 Oktyabr 2025 13:54see165

Bakı Tehran: yeni etimad mərhələsi

22 Oktyabr 2025 09:59see156

“Həyatın mənası yaşla necə dəyişir? Yeni tədqiqat

21 Oktyabr 2025 15:52see156

Atletiko ya can verməyən Qarabağ Atletik in də öhdəsindən gələ bilər

21 Oktyabr 2025 17:36see135

Suriya universitetlərində Türk dili və Ədəbiyyatı bölümü YARADILIB

22 Oktyabr 2025 16:35see132

Ruslar Çin avtomobillərindən narazılıq edirlər...

21 Oktyabr 2025 23:06see130

Daha 8 məsələ parlamentin plenar iclasına tövsiyə edilib

21 Oktyabr 2025 17:38see128

VK sədri Dünya Məktəbinin şagirdləri ilə görüşüb FOTOLAR

22 Oktyabr 2025 10:52see126

Özünü maşın vurub öldürdü, xəbəri alan atasının da ürəyi dayandı Foto

22 Oktyabr 2025 07:17see125

Cahangir Babayev Dünya Karate Federasiyası tərəfindən təltif olunub

21 Oktyabr 2025 19:39see121
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri