Özbəkistanın qədim dulusçuluq ənənələri Keramikanın paytaxtı sayılan Riştan

Kulis.az Özbəkistanın Riştan şəhərinin qədim dulusçuluq ənənəsi haqqında maraqlı materialı təqdim edir.

Rişton şəhəri Özbəkistanın Fərqanə vadisində, Böyük İpək Yolu üzərində yerləşir və həmin dövrdə yaranmış ən qədim şəhərlərdən biri hesab olunur.

Şəhər qədim zamanlardan bəri nadir saxsı məmulatların istehsalı ilə tanınır və Mərkəzi Asiyanın ən böyük ticarət mərkəzlərindən biri olub.

“Rişton” sözü qədim soqd dilindəki “Rəş” (və ya “Ruş”, “Ruşi”) sözündən götürülüb və mənası “qırmızı torpaq”, yəni qırmızımtıl gil deməkdir.

1939-cu ildə arxeoloqlar eramızdan əvvəl bu ərazidə şəhər tipli yaşayış məntəqəsinin mövcudluğunu sübut edən bir neçə dəlil tapıblar.

Xüsusilə, aparılan qazıntılar zamanı şəhərin yaşayış və sənətkarlıq məhəllələri, sənaye binaları və keramika məmulatlarının yandırılması üçün istifadə edilən sobalar aşkar olunub.

1998-1999-cu illərdə isə iki metrlik mədəni təbəqənin altında yaşayış və sənaye binalarının qalıqları, keramika sobaları, dəmir, mis və şüşə ehtiyatları, çoxsaylı keramika, tunc və şüşə əşyalar, həmçinin 19-cu əsrə aid keramika ilə örtülmüş suvarma və kanalizasiya sistemləri tapılıb.

Rişton dulusçuluq sənətinin ən inkişaf etmiş mərkəzlərindən biridir və burada yaradılan sənət nümunələri bu gün də böyük əhəmiyyətini qoruyub saxlayır.

Bu sənət növü şəhərdə ilk yaşayış məskənlərinin yaranması ilə paralel inkişaf edib.

Rişton şəhəri karvan yollarının kəsişdiyi, Çin və Hindistan ilə İran və Yaxın Şərq arasında ticarət əlaqələrinin möhkəmləndiyi strateji bir mövqedə yerləşir.

Bu səbəbdən də sürətlə inkişaf edərək Böyük İpək Yolunun əsas ticarət məntəqələrindən birinə çevrilib.

Şəhərdə Dahbed, Çinniqaran, Qozaqaron və Kulolon kimi məşhur dulusçuluq məhəllələri fəaliyyət göstərir.

Elə həmin dövrdə Fərqanə vadisi iqtisadi yüksəliş dövrünü yaşadı və bu, keramika qabların istehsalına da təsir etdi.

Rişton dulusçuları qədimdən gələn unikal texnologiyaya malikdirlər və özlərini dulusçuluq sənətinin baniləri, ənənələri davam etdirən ustaların nəsilləri hesab edirlər.

Bu şəhərin küçələrində addımlayanda hər evin həyətindən gil qoxusu, soba istiliyi və əl işlərinin səsi duyulur.

Tarixi mənbələrə görə, Riştan saxsı sənəti ən azı min ildən çox yaşı olan bir ənənəyə söykənir.

Burada tapılan qədim qalıqlar göstərir ki, şəhər sakinləri gil ilə yalnız məişət ehtiyaclarını ödəməyib, həm də gözəllik yaradıblar.

Riştan ustalarının əl işləri İpək Yolu boyunca Orta Asiyadan Qafqaza qədər yayılıb.

Şəhərin ən məşhur ustalarından biri usta Əbdülhəmid danışır:

“Bizim üçün gil sadəcə torpaq deyil. Onun ruhu var. Əvvəl gili qucaqlayırsan, sonra o səni qucaqlayır. Mən bu sənəti babamdan öyrəndim, indi isə oğluma ötürürəm. Gilin sirri nəsildən-nəsilə belə yaşayır”.

Onun emalatxanasında onlarla şagird gün boyu gil yoğurur, rəngləri qarışdırır, naxışları incə fırçalarla qabların üzərinə çəkir.

Hər naxış günəş, həyat ağacı, su damlası kimi qədim simvolları daşıyır.

Riştan saxsısının dünyada məşhur olmasının səbəbi yalnız forması deyil, həm də xüsusi rəngləridir.

Burada istifadə edilən firuzəyi və mavi çalarlar yerli mineral boyalardan hazırlanır. Ustaların dediyinə görə, bu rənglərin resepti əsrlərdir gizli saxlanılır.

Bugün Riştan saxsıları Parisdən Tokioya qədər muzey və qalereyalarda nümayiş etdirilir.

Turistlər şəhərə gələndə ən çox ustaların emalatxanalarına baş çəkir, öz əlləri ilə gil yoğurub kiçik qablar hazırlayırlar.

UNESCO da bu sənəti qorumaq üçün xüsusi proqramlara dəstək verir.

Məqsəd təkcə qədim ənənəni yaşatmaq deyil, həm də gəncləri bu sənətə cəlb etməkdir.

Riştan ustaları deyirlər ki, gil onların əllərində sadəcə qab - qacaq olmur, zamanın içində əbədiyyətə çevrilir.

Hər əsər həm gündəlik həyat üçün faydalıdır, həm də mədəniyyətin yaddaş kitabına yazılır.

Riştan beləliklə təkcə bir şəhər deyil - gilə ömür, sənətə isə əbədiyyət verən bir mədəniyyət xəzinəsidir.