Qəzaya uğrayan təyyarənin sirri Xəzərdə flaminqolarda gizlənir?DETALLAR ARAŞDIRMA

Dünən Qazaxıstanın Aktau vilayətində qəzaya uğrayan "Embraer E190" model sərnişin təyyarəsi qatı duman səbəbindən planını dəyişməli olub.

Moderator.az xəbər verir ki, mövzu ilə bağlı Türkiyənin "Milliyet" qəzetinin yazarı Zeynep Dilara araşdırma edib.

Sözügedən araşdırmanı təqdim edirik: 

Sərnişinlərin və ekipajın təhlükəsizliyi üçün edilən bu dəyişikliyin E190-ı başqa bir məqsəd üçün hazırladığını heç kim bilmirdi. Üstəlik, 14 il sonra tüstü pərdəsi eyni model təyyarənin də oxşar qəzaya uğramasına səbəb oldu. Dəyişən tək şey, səbəbi hələ bilinməyən qəzada "flaminqo" detalında gizlənə bilər.

Quşlar təyyarəni qəza vəziyyətinə gətirə bilərmi? 

Təyyarələrə quş zərbələri tez-tez hava udma mühərrikləri ilə işləyən nəhəng təyyarələri ümidsizliklə gözlənilən acı sonla məhkum edir. Hər qəzada "US Airways 1549" nömrəli uçuşun uğuru və bəxti sərnişinlərdə deyil. Keçmiş qırıcı pilot Chesley 'Sully' Sullenberger-in Hudson çayına uğurlu enişi 15 yanvar 2009-cu ildə mühərrikləri hər birinin çəkisi 15 kiloqram olan onlarla Kanada qazı tərəfindən vurulan təyyarədəki hər kəsə burnundan belə qan axmadan qaçmağa imkan verdi. Lakin dünənki təyyarə qəzası 2009-cu ildəki kimi xoşbəxt bitmədi. Bir çox quşların iştirakı ilə baş verən qəzalarda olduğu kimi, "Azərbaycan Hava Yolları"nın 8243 J2-8243 saylı reysi də onlarla insanın ölümü ilə nəticələnib. Qəzanın quşların təyyarəyə dəyməsi səbəbindən baş verməsi qəza hesabatının hazırlanması üçün son dərəcə vacib məlumat idi. Üstəlik, bu qəzanın baş verdiyi yer qışda nəhəng quşların məskəni olan Xəzər dənizinin şərq sahilləri olub. Beləliklə, qəzanın necə baş verdiyinə dair ən vacib ipuçları hansılardır? Mütəxəssislər belə şərh ediblər: 67 nəfərin taleyinin dönüş nöqtəsi düzgün mühərrikin sirrindədirmi?

“Azərbaycan Hava Yolları”nın 8243 J2-8243 saylı reysi lazım olduğu kimi başlayıb. Ən təhlükəsiz nəqliyyat vasitəsi olan hava səyahəti üçün hər şey hazır idi və təyyarə Bakıdan sağ-salamat havaya qalxdı. Qış aylarında uçuş-enmə zolaqlarında rast gəlinən problemlərdən biri olan duman təyyarənin enəcəyi Qroznıda da aktiv olub. Bu səbəbdən təhlükəsiz eniş üçün təyyarə Qroznı şəhərinin keçmiş rus çarı İvan Qroznının adını daşıyan beynəlxalq hava limanına enmək əvəzinə, əvvəlcə Mahaçqalaya, sonra isə Aktauya yönəldilib. Lakin təhlükəsizlik üçün görülən bu tədbir təyyarənin bir çox qəzalara səbəb olan toqquşmalardan biri ilə üzləşmək üzrə olması demək idi. Xəbər mərkəzlərinə 'təyyarə quşlarla toqquşaraq qəzaya uğradı' xəbəri gələndə özü ilə bir çox sual doğurdu. Təyyarə nə ilə toqquşub, yerə enib, qəzaya uğrayıb, ölən və ya yaralanan varmı, qəza necə baş verib... Onlarla bitib-tükənməyən suallar arasında təyyarənin düşdüyü yerdə bir detal gizlənə bilərdi. Daha böyük flaminqolar!

Niyə məhz flaminqolar? 

Daha böyük flaminqolar yay aylarında Qazaxıstanın paytaxtı Astana ətrafındakı göllərdə yaşasalar da, bir çox quşlar kimi qışın gəlişi ilə köç edirlər. Göllər donduğundan qida mənbəyi tapa bilməyən quşlar qışda temperaturun çox aşağı olduğu Astananın cənub-qərbinə uçur. Böyük flaminqolar soyuq qışdan sağ çıxmaq üçün payızda Qazaxıstanın Manqistau bölgəsinə, Xəzər dənizinin şərq sahillərinə köç edirlər. Manqistau sərhədlərinə dünənki qəzanın baş verdiyi Aktau da daxildir. Üstəlik, Aktau daha böyük flaminqoların məskəni olan Xəzər dənizinin sahilində yerləşir. Təyyarənin quşlara çırpıldığı təsdiqləndikdə, daha böyük flaminqo sürüləri ilə arzuolunmaz qarşılaşmanın baş vermə ehtimalı yüksəkdir. Üstəlik, təxminən 6 ay əvvəl, 2024-cü il mayın 20-də Hindistanın qərbində, Mumbayda Boeing 777 tipli təyyarənin qəzaya uğraması nəticəsində ən azı 39 flaminqo həlak olub. 300-dən çox sərnişini olan "Emirates" təyyarəsi təhlükəsiz eniş edib.

Qəzanın dəqiq səbəbi bilinməsə də, keçmiş qəzalardan bir neçə ssenari və çıxarışlar havada baş verənlərə işıq sala bilər. Mütəxəssislərin sözlərinə görə, təyyarənin qəzaya uğradığı anın videoyazısında yıxılma zamanı mühərriklərin işləmədiyi görünüb. Lakin bu, təyyarənin təhlükəsiz enişinə mane olacaq problem deyildi. Həm pilotlar, həm də təyyarələr mühərriklər işləmədən təhlükəsiz sürüşmək və yerə enmək üçün təchiz olunub. Sərnişin təyyarəsi bütün mühərrikləri sıradan çıxsa belə mükəmməl şəkildə sürüşüb enə bilir. 

Bundan əlavə, bütün mühərriklər sıradan çıxanda belə işə salına bilən APU köməkçi güc bloku Qazaxıstanda qəzaya uğrayan "Embraer 190" model təyyarəsində də olub. Başqa sözlə, təyyarənin sistemlərinin birdən çoxunun sıradan çıxması ehtimalı uzaq deyildi. Mühərriklərə quş dəydikdə mühərrikdən uça bilən hissələr qanadlarda və gövdədə hidravlik sistemin onurğa sütunu olan boruları zədələyir və bu da təyyarənin 'iflic olması' anlamına gəlirdi. Əgər bu ssenari Azərbaycan Hava Yollarının 8243 J2-8243 saylı reysi üçün keçərlidirsə, həm mühərrikləri, həm də hidravlik sistemi işləməyən təyyarə üçün deyilə biləcək yeganə şey vəziyyətin həqiqətən ciddi nəticələrə səbəb ola biləcəyidir.

Mütəxəssislərin fikrincə, hidravlik sistemə nəzarət tamamilə itirilməməli idi, çünki uçuş kostyumları yerləşdirilə bilərdi. Çünki təyyarələrdəki hidravlik sistemlərin ən kritik funksiyalarından biri eniş aparatını qaldırmaq və endirməkdir. Qəza görüntülərinə baxıldığında təyyarənin idarə oluna bilməyəcəyi və normaldan çox daha dik bucaq altında yerə çırpıldığı görülüb. Normalda kommersiya təyyarəsi dəqiqədə təxminən 450-900 metr aşağı enir. Bununla belə, J2-8243 saatda 224-dən 259 km-ə qədər enmə sürətinə görə gözlənilmədən sürətli idi. Üstəlik, uçuş-enmə zolağından 2970 metr hündürlükdə olan təyyarənin son sürəti saatda 96 kilometr olaraq qeydə alınıb. Çox güman ki, eniş üçün kifayət qədər sürətdən xeyli aşağı olan təyyarənin idarə olunmasına mane olan hər şey bu nöqtədə baş verib. Bu, çöküşün başlanğıcı ola bilərdi.

Sərnişinlərin hamısını salamat yerə çatdırmaq mümkün idimi? 

Adətən bütün mühərriklər itirildikdə, təyyarələrdə məhdud miqdarda elektrik və hidravlik güc üçün ehtiyat sistem var. Bununla belə, bu, nadir hallarda hər iki sistemi tam gücü ilə işlədə bilər. Təyyarənin mühərrik nasazlığından sonra hidravlik sistemlərinə nəzarəti itirməsinin ən diqqətəlayiq nümunələrindən biri, fəlakətli mühərrik nasazlığından sonra "Sioux Gateway" Hava Limanına sərt eniş edən "United Airlines 232" uçuşudur. Bütün uçuş idarəetmələri itirildi və təyyarədəki 296 sərnişin və ekipajdan 112-si həyatını itirdi. 184 nəfər sağ qalıb. Qəza United Airlines tarixində ən ölümcül təyyarə qəzası olub. Bu qəza və nasazlıqla bağlı araşdırmalarda təcrübəli sınaq pilotları simulyatorlarda sağ eniş edə bilməyiblər. UAL 232 "qeyri-mümkün eniş" adlandırıldı, çünki o, aviasiya tarixinin ən təsirli enişlərindən biri hesab olunurdu. Mütəxəssislərin fikrincə, dünən baş verən qəza da oxşar şəkildə baş verə bilərdi.

Qroznıda qatı duman səbəbindən eniş planı dəyişən təyyarə Qazaxıstanın Aktau vilayətində qəzaya uğrayıb. Təyyarənin qəzaya uğramasına səbəb olan problem nə olursa olsun, təhlükəsizlik üçün görülən tədbirin sərnişinləri və təyyarəni acı sonluğa sürüklədiyindən heç kimin xəbəri yox idi. Nə isə xəta baş verdi və qəza Bakı-Qroznı reysini tapdı. “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nin J2-8243 nömrəli reysi Azərbaycanın paytaxtı Bakıdan Rusiyanın Çeçenistan vilayətinin Qroznı şəhərinə uçarkən, şərtlər onu Aktaudan təxminən 3 kilometr aralıda məcburi eniş etməyə məcbur edib.

67 sərnişin və 5 ekipajın Qroznıya enməsinə tüstü pərdəsi mane olub. 14 il əvvəl Çində də eyni pərdə işə düşdü və 44 nəfərin ölümü ilə nəticələnən qəzada "Embraer E190" model təyyarə iştirak etdi. 2010-cu il avqustun 24-nə keçən gecə "Embraer E190" "Yichun Lindu" hava limanına yaxınlaşarkən dumanlı havada qəzaya uğradı. Təyyarədə olan 96 nəfərdən 44-ü dünyasını dəyişib. Bu qəza ilk gövdə itkisi və "Embraer E190" ilə ilk ölümcül qəza idi. "Embraer ümumilikdə 9 qəza törədib. Bununla belə, Çindəki qəza 2024-cü ilin son günlərinə olan ən ölümcül qəza olub.

 Xəyalə Rəis