Qulamrza Səbri Təbrizinin fəlsəfi və ictimai siyasi görüşləri

AMEA Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun

Türk xalqlarının fəlsəfi fikir tarixi və müasir

fəlsəfəsi şöbəsinin müdiri, dos., dr. Faiq Ələkbərli

III yazı

Qulamrza Səbri Təbrizinin ictimai-siyasi görüşlərinin əsasını Azərbaycan türklərinin milli hərəkatı və istiqlal fəlsəfəsi mübarizəsi təşkil etmişdir. O, milli hərəkata qoşulmasının səbəbini isə “Müqəddəs hərəkat” şeirində belə izah etmişdir:

Doğulandan bəri –

Gündüzlər çıraqla

Özümü axtardım,

Sözümü axtardırm –

Tapa bilmədim.

Hara üz tutdumsa,

Saymadılar məni,

Bəzən də uzaqlaşdılar.

Zaman ötdü anladım ki,

Özümün də,

Yoldaşlarımın da

Taleyi öz əlimizdədir.

Buna görə üz tutdum

Müqəddəs milli hərəkata.[1]

Bununla da, Təbrizi hər daim Azərbaycan türklərini mübarizə­yə, bir addım da olsun geri çəkilməməyə səsləmişdir. O, yazır:

Qardaşlarım, qandaşlarım,

Uca tutun milli mübarizlərin başını.

Əyilməyin əskik düşmənin qabağında.

Mən bilirəm –

Nə qədər çətinlikdən keçmisiniz,

Nə işgəncələr görmüsünüz.

Amma Sizin şəhadətiniz,

Türk qürurunuz sındırır

Düşmən cəlladlarının iradəsini,

Batırır zülmün səsini.[2]

Təbrizi yazırdı ki, bir gün gələcək özü bu dünyada olmasa da, ancaq Türk milləti qalacaq, dili yaşayacaq, Vətəni əsarətdən xilas olacaq və İstiqlaliyyətinə qovuşacaq.[3] O, yazırdı:

İstərsəniz qulluqdan qurtarasınız

özünüzə dayanın,

Oyanın! Milli Hərəkat qidalanır

Yalnız öz qüdrətinizlə.

Özünü, öz vətənini düşünməyən cahildi.

Azərbaycanın bu günə düşməsinin

Günahı özündədi.

Oyanın! Özünüzə dayanın![4]

Milli hərəkatın qüdrətli olması günündən ötrü darıxan Təbrizi hesab edirdi ki, artıq bu zalım İran İslam rejiminin boğazına onlar pəncələrini qoymalı, Türk kimi azad yaşamalı və Türk dilində danışmaqla qürur duymalıdırlar. O, yazırdı:

Azadlıq istəyirəm – qar kimi təmiz,

Azadlıq istəyirəm –deyəm ürək sözümü.

Azadlıq istəyirəm – azad nəfəs çəkəm öz ölkəmdə

Azadlıq – nə qədər gözəlsən gözümdə,

Aramışam, arzu etmişəm illər uzunu

Görəm səni bir gün.

Gəzmişəm dünyanın azad ölkələrini

Yenə də tapa bilməmişəm azadlığı öz içimdə.

Ta Təbrizim azad olmasa,

Azad ola bimərəm özüm də.[5]