Rejissor Oleq Səfərəliyev: Dərsliklər olacaqsa, ssenarilər də olacaq MÜSAHİBƏ

Bakı, 23 dekabr, Anara Axundova, AZƏRTAC

Müasir Azərbaycan kinematoqrafiyasının qarşısında duran vəzifələr və onların həlli üçün görülməli işlər barədə AZƏRTAC-ın müxbiri Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının katibi, “Birbaşa yayım”, “Əlvida, cənub şəhəri”, “Qorxu mağarası” bədii filmlərinin, “Savva Morozov”, “Növbətçi mələk-II”, “Petrovka, 38”, “Qadınlar və digər xoşagəlməz hallar” seriallarının quruluşçu rejissoru Oleq Səfərəliyevlə söhbət edib.

- Oleq müəllim, bu gün kinematoqrafiyamızda hansı çətinliklər özünü göstərir?

- XXI əsrin kinematoqrafiyasını yeni texnologiyaları mənimsəmiş və postmodernist narrativ mürəkkəbliyin əhəmiyyətini dərk edən kinematoqrafçılar inkişaf etdirməlidirlər. Bizdə arxetipik təfəkkürlə bağlı problemlər var. Buna görə də birinci plana kino təhsili məsələləri çıxır. Elə burada xatırlayıram ki, bizdə dramaturgiya və rejissura üzrə dərsliklər yoxdur. Söhbət dünyanın yüzlərlə kino məktəbində tələbələrin təhsil aldığı, bütün dünyada ümumi qəbul olunmuş dərsliklərdən gedir.

Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının səyləri nəticəsində ötən il Linda Seqerin “Yaxşı ssenarini necə möhtəşəm etmək olar” kitabını Azərbaycan dilinə tərcümə etdik. Bu, gənc ssenaristlər üçün kiçik, lakin çox vacib kitabdır. Ancaq bu kifayət deyil, daha yeni və daha mühüm müəlliflər də var. Hazırda Kinematoqrafçılar İttifaqı hüquqları alıb və gələn ilin yazına qədər dramaturgiya üzrə əsas kitablardan biri olan Sid Fildin “Kinossenari. Yazı əsasları” nəşr olunacaq. Yanılmıramsa, bu, artıq iyirmi beşinci xarici dilə tərcümə olacaq. Lakin başqa müəlliflər də var. Məsələn, Robert Makki, Bleyk Snayder, Kristofer Voqler. Bunlar bütün dünyada dramaturgiyanın öyrənildiyi dərsliklərdir və onların da Azərbaycan dilində olması vacibdir.

Kinematoqrafiyamızın çətinliklərinə və vəzifələrinə nə çəhrayı eynəklə, nə də “Avropaya çatacağıq və onu keçəcəyik” şüarı ilə deyil, reallıqlarımızın dərk edilməsi ilə yanaşmaq çox önəmlidir. Gələcək gənclərindir, lakin debüt filmlər üçün hazırda kifayət qədər vəsait ayrılmır.

- Yeni nəsil mövzusunu davam etdirmək istərdik. Perspektivli gənc ssenaristlərimiz və rejissorlarımız varmı?

- Hamısı barədə danışa bilmərəm, amma, əlbəttə ki, var. Biz Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqında dramaturgiya və rejissura üzrə müxtəlif məşğələlər, təlim kursları keçiririk. Mən “Dramaturgiyanın əlifbası”, “36 dramatik vəziyyət” adlı bir neçə silsilə kurs keçmişəm. Hazırda Kinematoqrafçılar İttifaqı “Sənin ilk filmin” adlanan kursa yenidən qəbul elan edib. Mən filmin strukturu üzrə mühazirələr oxuyacağam. Dinləyicilər üçün tanınmış kinematoqrafçıların iştirakı ilə master-klaslar təşkil olunacaq. Təlim müddətində qısametrajlı, azbüdcəli film üçün ssenari yazacaq bir neçə istedadlı gənci seçməyə və daha sonra bu filmlərin çəkilməsinə nail olmağa çalışacağıq.

Məsələ ondadır ki, rejissorluq müntəzəm praktika tələb edən peşədir. Kino çəkməyi öyrətmək mümkün deyil, lakin istək olarsa, öyrənmək mümkündür. Nəzəri baxımdan hamı istedadlıdır. Nəzəri baxımdan yaxşı filmi hər kəs çəkə bilər, lakin bunu yalnız praktikada yoxlamaq olar. Bunun üçün təkcə qısametrajlı deyil, həm də tammetrajlı debütlər üçün namizədlərin seçim proqramları, debüt proqramları olmalıdır. Çünki qısametrajlı film çəkməklə tammetrajlı film çəkmək arasında böyük fərq var. Hər qaçan marafon məsafəsini qət edə bilmir.

- Gənc kino mütəxəssislərinə kömək etmək üçün daha nə etmək olar?

- Gənclərlə sistemli şəkildə məşğul olmaq lazımdır və mütləq qaydada hər bir məzun öz filmini çəkməlidir. Ssenarist və rejissor diplomu cibdə gəzdirilən kitabça deyil, ekranda nümayiş olunan filmdir.

Məsələn, sovet dövründə mən ÜDKİ-ni bitirəndə rejissorluq fakültəsinin hər bir məzununa 50 min rubl ayrılırdı. O dövr üçün bu, çox yaxşı vəsait idi. Üstəlik, mövcud senzura çərçivəsində istənilən mövzunu və çəkiliş üçün istənilən coğrafi məkanı seçə bilərdik.

Məsələn, mən diplom filmimi Bakıda, “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında çəkmişəm, lakin Uzaq Şərqə də gedə bilərdim. Hər bir məzun öz filmini çəkməyə borclu idi. Bunun sayəsində dərhal tələbənin peşəkar işə və tammetrajlı film çəkilişinə hazır olub-olmadığını göstərən filmlər meydana çıxırdı.

İndi isə məzunlarımız illərlə maliyyələşmənin olmaması və bu prosesə lazımi nəzarətin yetərsizliyi, ilk növbədə isə dramaturgiya məsələləri səbəbindən heç nə çəkə bilmirlər. Gənc və yaşlı Azərbaycan kinosunun ən zəif yeri dramaturgiyadır və bunun səbəbi yenə də dramaturgiya üzrə bütün dünyada tanınmış dərsliklərin Azərbaycan dilinə tərcümə olunmamasıdır. Dərsliklər olacaqsa, ssenarilər də olacaq.