“Rus səması”nın təhlükəsi: PVO nun vurduğu Azərbaycan təyyarəsi, “Aeroflot”a kiberhücum və… SENSASİON DETALLAR KONKRET

Tanınmış rusiyalı politoloq Sergey Markov “Tsargrad” telekanalında çıxışı zamanı artıq çoxlarının şübhələndiyi, lakin rəsmi səviyyədə təsdiqlənməyən bir faktı açıq şəkildə etiraf edib: 2024-cü il dekabrın 25-də Bakı–Qroznı reysini yerinə yetirən Azərbaycan sərnişin təyyarəsini məhz Rusiya vurub.

KONKRET.az xəbər verir ki, minval.info-ya istinadən xəbər verir ki, “Rusiya ilə Azərbaycan arasında baş verənlərin səbəbi – təyyarədir. Biz o təyyarəni vurduq. Bu, kifayət qədər aydındır. Bu artıq dəqiq bilinir və Azərbaycan da yaxşı bilir ki, Rusiya rəhbərliyi dəqiq olaraq təyyarəni vurduğunu anlayır,” – deyə politoloq bildirib. Bu barədə daha əvvəl Minval Politika da yazmışdı.

Hadisə ətrafında hələ də siyasi mübahisələr səngiməsə də, bu faciənin daha dərin və qorxulu tərəfi – hava məkanında sivil insanların təhlükəsizliyidir. Rusiya Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələrinin fəaliyyəti artıq yalnız potensial yox, real təhdidə çevrilib.

Hadisə ilə bağlı yayılan təfərrüatlar isə sözün əsl mənasında dəhşət doğurur. Suriyadan gətirilən və Qroznı yaxınlığında döyüş növbətçiliyinə yerləşdirilən “Pantsir” zenit-raket kompleksi texniki cəhətdən nasaz olub, rabitə sistemi isə ya zəif, ya da ümumiyyətlə olmayıb. “Kover” planı çərçivəsində rus PVO-su, sadəcə olaraq, “gözə görünən hərəkətə” reaksiya verib. Nəticədə ilk qurban Azərbaycan sərnişin təyyarəsi olub. Amma sabah bu rolu istənilən başqa ölkənin — hətta Rusiyanın özünün — hava gəmisi oynaya bilər.

Hadisədən sonra Rusiya hökumətinin dərhal araşdırma aparmalı, məsul şəxsləri cəzalandırmalı və sistemdə ciddi dəyişikliklər etməli olduğu gözlənilsə də, reallıqda nə effektiv istintaq aparılır, nə də HHMQ sistemində şəffaflıq yaranır. Əksinə, məsələ ört-basdır edilir, təqsirkarlar qorunur. Ekspertlər xəbərdarlıq edirlər ki, “Kover” planı artıq təkcə Qroznıda deyil, Moskva, Sankt-Peterburq, Kazan və digər böyük şəhərlərin hava limanlarında da mütəmadi şəkildə tətbiq edilir. Bu isə o deməkdir ki, istənilən anda növbəti sivil təyyarə hədəf ola bilər.

Sergey Markovun açıqlamaları elə bir vaxta təsadüf edir ki, Rusiya aviasiyası “Aeroflot”a qarşı kiberhücumdan sonra özünə gəlməyə çalışır. Sosial şəbəkələrdə sərnişinlərin ləğv olunan və ya gecikdirilən reyslərdən şikayətləri artır. Şirkətin kompüter sistemində yaranmış texniki problem, demək olar ki, bütün iş proseslərini iflic edib. Rəsmi məlumata görə, kiberhücumun uğur qazanmasının səbəbi yüksək vəzifəli şəxslərin 2022-ci ildən bəri parolları dəyişməməsi olub.

Ekspertlər isə daha dərin bir problemi qabardır: Ukrayna ilə müharibə başlayandan sonra Rusiya aviasiyası ciddi kadr çatışmazlığı yaşayır. Təcrübəli pilotlar və texniki heyət ya mobilizasiya olunaraq cəbhəyə göndərilib, ya da ölkədən gedib. Onların yerini ya təqaüdçülər, ya da yeni təlim keçmiş, təcrübəsiz gənclər tutur.

Bundan əlavə, Rusiyanın 2022-ci ildə qərb şirkətlərindən lizinqə götürdüyü təyyarələri geri qaytarmaması beynəlxalq aləmdə “mülki aviasiya tarixində ən böyük oğurluq” kimi qiymətləndirilmişdi. Lakin bu qərarın nəticəsi olaraq həmin təyyarələrin servis və texniki təminatı mümkün deyil. Qanuni ehtiyat hissələri yoxdur, “qara bazar”dan alınan saxta hissələrlə işləməyə məcbur qalırlar. Bu isə rus aviaparkını tədricən İranın səviyyəsinə salır — orada da onilliklər əvvəl alınmış təyyarələr hələ də uçur, amma qəza və insident sayı gizlədilə bilmir.

Rusiyanın aviasiya problemləri təkcə son dövrlə məhdudlaşmır. 1994-cü ildə baş verən SU593 qəzasında kapitan şturvalı 15 yaşlı oğluna vermişdi. 2008-ci ildə Permdə baş verən SU821 qəzasının səbəbi isə sərxoş pilot olmuşdu. Bunlar yalnız mediaya çıxmış, ən məşhur nümunələrdir. Onlarla başqa avia-insidentin isə ya üstü örtülür, ya da statistikaya salınmır.

Bir çox beynəlxalq şirkətlər artıq illərdir öz əməkdaşlarına Rusiya daxilində belə uçuşlar üçün yerli aviaşirkətlərdən deyil, “üçüncü ölkə”lər üzərindən tranzit marşrutlardan istifadə etməyi tövsiyə edir. Bu, rus təyyarələrinin texniki durumuna və ekipaj intizamına qarşı ehtiyat tədbiridir. Amma bu tədbirlər PVO təhlükəsini azaltmır.

Bütün bu faktorları nəzərə alaraq, ekspertlər bildirirlər ki, Rusiya səması sivil aviasiya üçün “yüksək risk zonası”na çevrilib. Həm texniki nasazlıqlar, həm insan faktoru, həm də PVO-nun “qeyri-proqnozlaşdırıla bilən” fəaliyyəti bu məkanı bütün dünya üçün təhlükəli edir.

Natiq Səlim,
KONKRET.az