Təhsildə dəyərlər və etik məsələlər

Təhsil yalnız bilik və bacarıqların öyrədilməsi deyil, eyni zamanda cəmiyyətin gələcəyi üçün insanları əxlaqi və etik prinsiplərə uyğun şəkildə yetişdirməkdir. Təhsil prosesində həm şagirdlərə, həm də müəllimlərə dəyərlərin və etik məsələlərin əhəmiyyəti böyükdür. Bu məsələlər, təhsilin məqsədinin sadəcə akademik müvəffəqiyyətlə ölçülmədiyini, insanın mənəvi və sosial inkişafına da töhfə verdiyini vurğulayır.

Təhsildə dəyərlərin rolu

Təhsildə dəyərlər insanın şəxsiyyətini formalaşdıran və cəmiyyətlə qarşılıqlı münasibətini təşkil edən əsas prinsiplərdən ibarətdir. Bu dəyərlər müxtəlif aspektlərdə özünü göstərir:

1. Ədalət və bərabərlik: Təhsil prosesində ən əsas dəyərlərdən biri ədalət və bərabərlikdir. Hər bir şagirdin eyni imkanlarla təhsil alması, irqi, dini və sosial mənşəyi nə olursa-olsun, bərabər hüquqlara sahib olması vacibdir. Təhsil sistemindəki bərabərlik prinsipi, sosial ədalətin təmin edilməsi və insanların bərabər şəraitdə inkişaf etməsinə kömək edir.

2. Hörmət və dözümlülük: Təhsildə ən vacib dəyərlərdən biri hörmət və dözümlülükdür. Müxtəlif düşüncələrin və mədəniyyətlərin qarşılıqlı hörmətlə qarşılanması, fərqliliklərin qəbul edilməsi və tolerantlığın təşviqi təhsil müəssisələrinin sosial funksiyalarından biridir. Bu yanaşma, şagirdlərə həm fərdi həm də kollektiv həyatda müsbət sosial münasibətlər qurmaq bacarığı qazandırır.

3. İnsan hüquqları və etik məsuliyyət: Təhsil, insan hüquqları və etik prinsiplərin öyrədilməsi üçün mükəmməl bir sahədir. Tələbələrə ətrafdakı insanlara qarşı həssaslıq, empatiya və başqalarının hüquqlarına hörmət aşılanmalıdır. Beləliklə, cəmiyyətin daha ədalətli və mərhəmətli bir yerə çevrilməsinə töhfə verilmiş olar.

Təhsildə etik məsələlər

Təhsildə etik məsələlər təhsil müəssisələrinin və təhsil işçilərinin qarşılaşdıqları müxtəlif vəziyyətlərdə etik prinsiplərin tətbiqinə yönəlib. Bu məsələlər əsasən aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Müəllimlərin etik davranışı: Müəllimlər təhsil prosesində tələbələrə nümunə olurlar. Onların əxlaqi davranışları, dürüstlük və obyektivlik prinsipləri dərsdən kənarda da şagirdlərə təbliğ olunur. Müəllimlərə qarşı gözləntilər arasında ən əsas olanlardan biri, şagirdlərə ədalətli yanaşma və onların şəxsi həyatına hörmət etməkdir.

2. Təhsil sistemindəki etik dilemmas: Təhsil sistemində müxtəlif etik dilemmaslar mövcuddur. Məsələn, qiymətlərin təyin edilməsi, şagirdlərin fərdi ehtiyaclarına uyğun müalicə edilməsi və tədrisin bərabər şəkildə aparılması kimi məsələlərdə etik mülahizələr vacibdir. Həmçinin, müəllimlərin və məktəblərin məqsəd qoyulmuş hədəfləri həyata keçirərkən etik sərhədləri aşmaması önəmlidir.

3. Onlayn təhsil və etik məsələlər: Texnologiyanın inkişafı ilə təhsil mühiti dəyişib və onlayn təhsil daha çox yayılıb. Lakin bu, bəzi etik məsələləri gündəmə gətirib. Şagirdlərin şəxsi məlumatlarının qorunması, müəllim və şagird arasında etik münasibətlərin onlayn mühitdə necə tənzimlənməsi və digital fırıldaqların qarşısının alınması kimi məsələlər müzakirə edilməlidir.

4. Plagiat və akademik dürüstlük: Təhsildə plagiat və akademik dürüstlük məsələləri həm müəllimlər, həm də şagirdlər üçün əsas etik prinsiplərdən biridir. Təhsil müəssisələri şagirdlərə dürüstlük, öz ideyalarına və fikirlərinə hörmət etməyi öyrətməlidir. Plagiat və saxtakarlıq təhsilin əsasını zədələyir və akademik uğurların əsl qiymətini alçaldır.

Nəticə olaraq təhsildə dəyərlər və etik məsələlər yalnız akademik müvəffəqiyyətin əldə edilməsindən ibarət deyil. Bu məsələlər cəmiyyətin inkişafında, insanın şəxsiyyətinin formalaşmasında, sosial məsuliyyət və insan hüquqlarına hörmətin təşviqində mühüm rol oynayır. Təhsil müəssisələri və müəllimlər bu dəyərləri öyrətmək və tətbiq etmək üçün məsuliyyət daşıyır. Bu yanaşma, gələcəkdə daha ədalətli, bərabər və etik dəyərlərə sahib bir cəmiyyətin qurulmasına zəmin yaradır.

1. Təhsildə dəyərlərin tətbiqi

Təhsildə dəyərlərin tətbiqi, hər bir şagirdin və tələbənin yalnız intellektual inkişafını deyil, həm də sosial və mənəvi inkişafını nəzərdə tutur. Dəyərlərin tətbiqi, təhsilin sosial funksiyasını yerinə yetirməsinə və cəmiyyətin inkişafına töhfə verməsinə imkan yaradır. Təhsildə əsas dəyərlərin tətbiqinə aşağıdakılar daxildir:

Ədalət və bərabərlik: Müəllimlər və təhsil müəssisələri hər bir şagirdə bərabər yanaşmalı, cinsiyyət, irq, etnik mənsubiyyət və ya sosial statusu əsasında fərqləndirməməlidirlər. Bu, həm də şagirdlərə əxlaqi, sosial bərabərliyə hörmət etməyi öyrədir.

Dürüstlük və etibar: Təhsildə dürüstlük, saxtakarlığın qarşısını almaq, şagirdləri doğru və ədalətli şəkildə qiymətləndirmək deməkdir. Müəllimlər, şagirdlərə dürüstlük, məsuliyyət və başqalarının etibarını qazanmağın vacibliyini aşılaya bilərlər.

Əməksevərlik və məsuliyyət: Təhsil, şagirdlərə əməksevərliyi, çalışqanlığı və öz məsuliyyətlərini qəbul etməyi öyrətməlidir. Bu, onların gələcəkdə cəmiyyətə faydalı və məsuliyyətli fərdlər kimi yetişməsinə kömək edir.

Hörmət və insan hüquqları: Təhsildə insan hüquqlarına hörmət və hər kəsin bərabər hüquq və azadlıqlarını tanımaq, təhsil müəssisələrində müsbət sosial münasibətlərin formalaşmasına imkan yaradır.

2. Təhsildə etik məsələlərin tətbiqi

Etik məsələlər təhsil prosesində doğru davranış, qaydalar və prinsiplərə riayət etməyi nəzərdə tutur. Təhsildə etik məsələlərin tətbiqi həm müəllimlərin, həm də şagirdlərin fəaliyyətini düzgün yönləndirir. Təhsildə etik məsələlərin tətbiqinə aşağıdakılar aiddir:

Müəllimlərin etik məsuliyyətləri: Müəllimlər, şagirdlərə ədalətli, açıq və şəffaf şəkildə yanaşmalı, onların hüquqlarını qorumaqla yanaşı, doğru və etik davranışları təbliğ etməlidirlər. Müəllimlər şagirdlərin güvəndiyi və onlara nümunə olan şəxs olmalıdırlar. Tədris prosesində doğru qərarlar qəbul edərkən etik qaydalara riayət etmək, müəllimlərin ən mühüm məsuliyyətlərindən biridir.

Şagirdlərə etik təlim: Şagirdlərə etik dəyərlər və prinsiplər barədə təlimlər verilməli, onlara dürüstlük, əməksevərlik, sosial məsuliyyət və cəmiyyətə xidmət anlayışları aşılanmalıdır. Bu, şagirdlərin öz davranışlarını düzgün şəkildə qiymətləndirmələrinə və ətraf mühitə qarşı etik münasibət formalaşdırmalarına kömək edir.

Ədalətli qiymətləndirmə: Təhsildə etik məsələlərin vacib aspektlərindən biri də ədalətli qiymətləndirmə sisteminin yaradılmasıdır. Müəllimlər, şagirdlərin bacarıqlarını düzgün və obyektiv şəkildə qiymətləndirməli, onlara ədalətli bir mühit yaratmalıdırlar. Bu, həm də şagirdlərdə dürüstlük və məsuliyyət hissini gücləndirir.

Şagirdlər arasında etik münasibətlər: Təhsil, şagirdlər arasında etik münasibətlərin inkişafını da stimullaşdırmalıdır. Onlar bir-birilərinə qarşı hörmətlə yanaşmalı, zərər verməkdən çəkinməli və empatiya hissini inkişaf etdirməlidirlər. Təhsil mühiti, şagirdlərə fərqli fikirləri və mədəniyyətləri dəyərləndirməyi öyrətməli və mübahisələrdə etik davranışları təşviq etməlidir.

3. Təhsildə dəyərlər və etik qaydalara riayət edilməsi

Təhsil müəssisələri, dəyər və etik məsələlərin tətbiqinə xüsusi diqqət yetirməli və tədris proqramlarına bu prinsipləri inteqrasiya etməlidirlər. Müəllimlər, şagirdlərə bu məsələlərin əhəmiyyətini aşılamalı, həmçinin onların düzgün qərar qəbul etmələrinə və etik məsələlərlə bağlı müzakirələrə qoşulmalarına şərait yaratmalıdırlar.

Nəticə olaraq bildirirəm ki, təhsildə dəyər və etik məsələlərin tətbiqi, təhsil sisteminin müsbət inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu, yalnız şagirdlərin akademik biliklərini artırmaqla qalmır, həm də onları əxlaqi, sosial və ictimai məsələlərdə daha məsuliyyətli və etik davranışlar sərgiləyən fərdlərə çevirir. Təhsildə dəyərlərin və etik prinsiplərin tətbiqi, cəmiyyətin sağlam inkişafına töhfə verən, hər bir fərdi və bütün cəmiyyəti faydalı edən vacib amillərdən biridir.

Gülçin Zeynallı,

gənc müəllim, "İMZA" Sosial İnkişafa Dəstək İctimai Birliyinin əməkdaşı