TRIPP in Orta Dəhlizə inteqrasiyası Azərbaycan ərazisindən ildə təxminən 35 milyon ton yükün daşınmasına imkan verəcək ŞƏRH

Bakı, 9 avqust, AZƏRTAC

Avqustun 8-də Vaşinqtonda Azərbaycan və Ermənistan liderləri, eləcə də şahid kimi ABŞ Prezidenti tərəfindən imzalanan Birgə Bəyannamə və paraflanan sülh sazişi təkcə Cənubi Qafqazın deyil, ümumilikdə dünyanın geosiyasi mənzərəsində ciddi dəyişikliklərə yol açıb. Görüş zamanı əldə edilən tarixi uğurlardan biri də Ermənistan ərazisindən keçərək Azərbaycanın əsas hissəsini onun Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirəcək “Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Marşrutu” (TRIPP) layihəsinin razılaşdırılmasıdır.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bu barədə Media Təhlil Mərkəzinin (MTM) Analitik Qrupunun hazırladığı materialda bildirilib.

Qeyd olunub ki, bu razılaşma ilə Ermənistan, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra üzərinə götürdüyü daha bir mühüm öhdəliyi – şərti olaraq indiyədək “Zəngəzur dəhlizi” adlandırılan bağlantını təmin etmiş olacaq. Ermənistanda sülhə qarşı olan daxili qüvvələrin siyasi manipulyasiya alətinə çevrilmiş “Zəngəzur dəhlizi” termininin bundan sonra “Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Marşrutu” kimi adlandırılması Azərbaycan üçün texniki məsələdir. Əsas odur ki, “Tramp sülh yolu” vasitəsilə ölkəmizin strateji hədəflərindən biri reallaşacaq və Azərbaycan Ermənistan ərazisi vasitəsilə özünün digər ərazisinə - Naxçıvana maneəsiz keçid əldə edəcək.

Xüsusilə vurğulanmalıdır ki, Ermənistanın postmüharibə dövründə Naxçıvana dəhlizin açılmasına qarşı çıxması, müxtəlif bəhanələr irəli sürməsi danışıqlar prosesinə mənfi təsir göstərən, qarşılıqlı etimadı azaldan amillərdən biri olub. Bu mənada, Vaşinqtonda əldə edilmiş razılaşmalar Ermənistan Konstitusiyasının ərazi iddialarına yol açan müddəalarının dəyişdirilməsindən sonra yekun sülh sazişinin imzalanmasına imkan verəcək. ABŞ Administrasiyası TRIPP-i kommersiya layihəsi kimi təqdim etsə də, bu təşəbbüsün geosiyasi çəkisi və strateji hədəfləri danılmazdır. Azərbaycanın eksklavı olan Naxçıvana maneəsiz nəqliyyat çıxışını təmin edəcək bu yolun 99 il müddətinə ABŞ-yə icarəyə verilməsi həm siyasi, həm də təhlükəsizlik baxımından Azərbaycan maraqlarına uyğundur.

Rəsmi Bakı kommunikasiya məsələsində qonşu İranın maraqlarını da nəzərə alaraq, “Şərqi Araz Dəhlizi” adlandırılan alternativ layihəni də həyata keçirir. Azərbaycan və İran arasında imzalanmış Qarşılıqlı Anlaşma Memorandumu çərçivəsində Araz çayı üzərində ikisi dəmir yolu, ikisi avtomobil yolu olmaqla yeni keçidlərin inşası nəzərdə tutulur. Layihə başa çatdıqdan sonra həm Naxçıvana, həm də digər istiqamətlərə yüklərin və sərnişinlərin fasiləsiz daşınması mümkün olacaq.

“Tramp sülh yolu” yalnız Azərbaycan və Ermənistan üçün deyil, bir sıra digər ölkələr üçün də strateji əhəmiyyət daşıyır. 42 kilometrlik bu yol təkcə avtomobil və dəmir yolu hərəkətinə deyil, həm də enerji və telekommunikasiya xətlərinin keçidinə imkan verəcək. Layihə Vaşinqtonun regionda ticarət yönümlü sülh konsepsiyasının tərkib hissəsi kimi də qiymətləndirilir. Strateji əhəmiyyəti isə regionda dayanıqlı sülhün təmin edilməsi, etimad mühitinin möhkəmləndirilməsi ilə ölçülür.

Rəsmi Vaşinqton bu təşəbbüslə tərəfləri bir masa arxasında toplayaraq sülh naminə iqtisadi əməkdaşlıq mexanizmlərini işə salıb. Ermənistan ərazisindən çəkiləcək yeni yol regionun enerji və nəqliyyat xəritəsini dəyişəcək, ticarət axınlarını sürətləndirəcək, Azərbaycanın ixrac imkanlarını genişləndirəcək və vətəndaşlarımızın Naxçıvana, oradan isə Türkiyəyə səyahətinə şərait yaradacaq.

Vaşinqtondakı razılaşmalar həmçinin Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmasına, sərhədlərin açılmasına zəmin yarada bilər. Azərbaycanın strateji yanaşması logistika və nəqliyyat layihələri vasitəsilə regionda gərginliyi azaltmaq, münasibətləri iqtisadi əməkdaşlıq müstəvisinə keçirmək olub. TRIPP bu baxımdan yalnız Bakı və İrəvan üçün deyil, regionun digər aktorları üçün də maraqlıdır.

Ukrayna-Rusiya müharibəsi fonunda formalaşan yeni geosiyasi vəziyyət, nəqliyyat və yükdaşıma şirkətlərini təhlükəsiz marşrutlar üzərində düşünməyə vadar edib. Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirəcək yeni yollar bu baxımdan kifayət qədər əlverişlidir. Ekspertlərin hesablamalarına görə, TRIPP-in Orta Dəhlizə inteqrasiyası ölkəmizin ərazisindən ildə təxminən 35 milyon ton yükün daşınmasına imkan verəcək. Layihə türk dövlətləri arasında iqtisadi-siyasi əlaqələri də möhkəmləndirəcək və Türkiyə ilə Orta Asiya üçün daha qısa alternativ yol təqdim edəcək.

“Tramp sülh yolu”nun reallaşması, uzun illər təcrid şəraitində qalan Ermənistan üçün də yeni imkanlar açır. Yolun istifadəyə verilməsi dayanıqlı sülhü təmin etməklə yanaşı, Ermənistan, Azərbaycan və Türkiyə arasında üçtərəfli iqtisadi-ticari əməkdaşlığa zəmin yaradacaq. Geosiyasi rəqabət fonunda layihə həm siyasi və iqtisadi, həm də təhlükəsizlik baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.