Turana gedən yol ANALİZ

Tokayev və Ərdoğan: “Bizi təkcə dostluq bağlamır”

İyulun 29-da Qazaxıstan prezidentləri Kasım-Jomart Tokayev və Türkiyə prezidentləri Rəcəb Tayyib Ərdoğan Ankarada rəsmi danışıqlar aparıb, iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq əlaqələri möhkəmləndirilib. Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının (YSƏŞ) beşinci iclası zamanı kənd təsərrüfatı, müdafiə, enerji, nəqliyyat, logistika, mədəni-humanitar sahələri əhatə edən mühüm sazişlər imzalanıb. Türkiyə Prezidentinin qeyd etdiyi kimi, bundan sonra da səylər ikitərəfli ticarət dövriyyəsinin 15 milyard dollara çatmasına yönəldiləcək.

İyulun 28-də axşam Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Türkiyəyə rəsmi səfərə gəlib. Bu görüşün əhəmiyyəti Türkiyə dövlətinin başçısı Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Qazaxıstan liderinin gəldiyi təyyarənin pilləkənlərində şəxsən görünməsi ilə vurğulanıb. Türkiyə prezidentinin nadir hallarda xarici qonaqlara təqdim etdiyi belə müstəsna şərəf iki ölkə arasında xüsusi dostluq əlaqələrinə dəlalət edir: Qazaxıstan Türkiyə üçün mühüm müttəfiqdir.

Tokayev öz növbəsində Ərdoğana qonaqpərvərliyinə görə təşəkkür edərək vurğulayıb: "Sizin xüsusi olaraq hava limanına görüş üçün gəlməyiniz mənim üçün böyük şərəfdir. Ölkələrimiz arasında heç bir ziddiyyət yoxdur. Bizi təkcə dostluq deyil, həm də səmərəli əməkdaşlıq bağlayır. Sabah bizi mühüm danışıqlar gözləyir". Orada, hava limanında dövlət başçılarının qısa söhbəti gələcək danışıqlara rəvac verib. Daha sonra prezidentlər Esenboğa hava limanından bir avtomobillə Ankaraya yola düşüblər.

Tokayev və onu müşayiət edən Qazaxıstan hökumətinin nümayəndələri Türkiyə tarixinə hörmət əlaməti olaraq müasir Türkiyə dövlətinin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün məqbərəsini ziyarət ediblər. Qazaxıstan Prezidenti “xalqlar arasında qardaşlıq əlaqələrinin daha da möhkəmlənəcəyinə” əminliyini ifadə edib, Türkiyəyə rifah və firavanlıq arzulayıb.

Səfərin mərkəzi hadisəsi iki ölkə liderləri arasında danışıqlar, investorlarla görüş, Qazaxıstan və Türkiyə arasında Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının beşinci iclası olub. Tokayev, o cümlədən, Qazaxıstanda fəaliyyət göstərən böyük türk bizneslərinin nümayəndələri ilə tibb, logistika, taxıl emalı sahəsində layihələri müzakirə edib. Belə ki, Astanada buğda və noxudun dərin emalı zavodu tikmək niyyətində olan Türkiyənin Tiryaki Holding şirkəti ilə 160 milyard tenge (295 milyon dollar) dəyərində investisiyalar haqqında müqavilə imzalanıb. Bu barədə kənd təsərrüfatı naziri Aydarbek Saparov məlumat verib.

Türküstan, Astana və Petropavlovskda multidissiplinar xəstəxanaların tikintisinə və istismarına, həmçinin Aktauda multimodal tranzit qovşağının yaradılmasına sərmayə qoyan Türkiyənin YDA Holding qrupunun planlarına xüsusi diqqət yetirilib.

Tokayev “S Sistem Lojistik” şirkətinin Direktorlar Şurasının sədri Huseyin Barlin ilə görüşdə logistika sektorunun inkişaf perspektivlərini, o cümlədən Aktobe hava limanında logistika mərkəzinin yaradılmasını və şirkətin Qazaxıstanın digər iri şəhərlərində iştirakının genişləndirilməsini müzakirə edib.

Türkiyə biznesi Qazaxıstanda perspektiv görür və Qazaxıstan iqtisadiyyatının gələcəyinə inanır. Məsələn, Forbes.kz saytına müsahibəsində CoreX Holding-in təsisçisi və baş direktoru Robert Yüksel Yıldırım vurğulayıb ki, son iki onillikdə Qazaxıstan xarici investorlar üçün əlverişli iqlim yaratmaq üçün böyük işlər görüb: "Ölkənin coğrafi mövqeyi, zəngin resursları və inkişaf etmiş infrastrukturu onu sənaye sərmayələri üçün cəlbedici edir. Biz burada böyük potensiala malik olduğumuzu görürük".

Logistika sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsinə böyük diqqət yetirilir. Qazaxıstan Çini Xəzər dənizi və Türkiyə vasitəsilə Avropa ilə birləşdirən Orta Dəhliz kimi tanınan Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun formalaşmasında əsas rol oynayır. Türkiyə şirkətləri liman və yol infrastrukturunun modernləşdirilməsində iştirak edərək bu marşrutun inkişafında fəal iştirak edirlər. Bu, marşrutun cəlbediciliyinin və səmərəliliyinin artmasına kömək edir. Prezident Tokayevin dəstəyi Türkiyəyə Avrasiyanın mühüm tranzit mərkəzi kimi özünü göstərməyə imkan verdi.

Sanksiya təzyiqinin artması və Qazaxıstan neftinin Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumu (CPC) vasitəsilə ixracının bu yaxınlarda dayandırılması fonunda enerji sahəsində əməkdaşlıq məsələsi ayrıca müzakirə edilib. Qazaxıstan enerji təchizatını diversifikasiya etmək yollarını fəal şəkildə axtarır. Prezident Tokayevin Ankaradakı danışıqları zamanı Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəməri və digər oxşar layihələrlə tədarükün artırılması müzakirə mövzusu olub.

Bu səfərdən əvvəl Türkiyənin energetika naziri Alparslan Bayraktar "KazMunayQaz"ın rəhbəri Asxat Xasenov ilə görüşüb. Danışıqlar zamanı Türkiyənin iqtisadi tərəfdaş kimi xüsusi əhəmiyyəti vurğulanıb. “KazMunayQaz” üçün prioritet Qazaxıstanın enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi üzrə uzunmüddətli strategiyanın bir hissəsi olan Türkiyənin enerji sektoru, o cümlədən dövlətə məxsus Türkiyə Neft Şirkəti ilə əməkdaşlığı genişləndirməkdir.

Eyni zamanda, müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq inkişaf edir. Türkiyədə keçirilən “IDEF2025” Beynəlxalq Müdafiə Sənayesi Sərgisi Türkiyənin hərbi sənaye kompleksinin qabaqcıl inkişaflarını əyani şəkildə nümayiş etdirərək, bir çox ölkələrin, o cümlədən Qazaxıstanın qanuni marağına səbəb olub. İkinci Qarabağ müharibəsində Azərbaycanın qələbəsi ilə təsdiqlənən Türkiyə hərbi texnologiyalarının uğuru tərəfdaş ölkələri fəal əməkdaşlığa sövq edir.

Xüsusilə Qazaxıstan Türkiyənin pilotsuz təyyarələrinə ciddi maraq göstərir. Əlamətdar hadisə ötən il Türkiyənin “Baykar” istehsalçısı ilə Qazaxıstanda Qazaxıstan müdafiə-sənaye kompleksinin inkişafı üçün yeni imkanlar verən istehsal sahəsinin açılmasına dair razılaşma oldu. Bundan əlavə, Türkiyə Qazaxıstanın müdafiəsi və təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə töhfə verən peşəkar hərbi təhsil, mütəxəssislərin hazırlanması, məsləhət dəstəyi və birgə təlimlər də daxil olmaqla, təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın digər formalarını fəal şəkildə təklif edir.

İnnovasiyalar, təhsil, mədəniyyət

Səfərdə humanitar və texnoloji əməkdaşlığın geniş spektri də öz əksini tapıb. Qazaxıstan və Türkiyə birgə İT təşəbbüsləri inkişaf etdirmək niyyətindədirlər. Prezident Tokayev ölkənin rəqəmsal nailiyyətlərini təqdim edib və türk şirkətlərini yüksək texnologiyalar sahəsində tərəfdaşlığa dəvət edib. Təhsilə xüsusi diqqət yetirilib. Türkiyədə 12 mindən çox qazaxıstanlı təhsil alır, Qazaxıstanda isə 300-ə yaxın türk tələbə var. Yaxın vaxtlarda Astana və Almatıda Maarif Fondunun məktəbləri, Qaziantep vilayətində isə Tokayevin təşəbbüsü ilə zəlzələdən zərər çəkmiş uşaqlar üçün yeni məktəb açılacaq. Qazaxıstan da Türkiyə vətəndaşları üçün 90 günlük vizasız rejim tətbiq edəcək.

Qlobal çağırışlar və diplomatik həmrəylik

Prezidentlər mövcud qlobal çağırışlar ətrafında fikir mübadiləsi aparıblar. Qazaxıstan və Türkiyə münaqişələrin diplomatiya əsasında sülh yolu ilə həllinin tərəfdarıdır. Qazaxıstan rəhbəri Türkiyənin Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin həllində vasitəçilik səylərini xüsusi qeyd edib və BMT-də islahatları dəstəkləyib. "Astana və Ankara qlobal davamlı inkişaf və təhlükəsizliklə bağlı ortaq mövqelərə sadiqdirlər. Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində səmərəli fəaliyyətlərimizi xüsusilə qeyd etmək istərdim", - Kasım-Jomart Tokayev vurğulayıb.

Dövlət Nişanı ordeni - tarixi dostluğun simvolu

Səfərə Türkiyənin ən yüksək dövlət mükafatı olan Dövlət Nişanı ordeninin Kasım-Jomart Tokayevə təqdim olunması xüsusi əhəmiyyət verib. Dövlət başçısı vurğulayıb ki, o, əvvəllər hər hansı mükafatdan imtina edib, lakin bu tanınmanın xüsusi, tarixi əhəmiyyəti var. "Mən bu yüksək mükafatı Türkiyə tərəfinin bütün Qazaxıstan xalqına dərin ehtiram əlaməti kimi qiymətləndirirəm. Bu, kökləri, dini və mentaliteti ortaq olan ölkələrimiz arasında sarsılmaz dostluğun rəmzidir", - prezident deyib.

O, Rəcəb Tayyib Ərdoğanı regional sabitlik və inkişafa mühüm töhfə vermiş nüfuzlu dünya lideri adlandırıb. "Biz heç vaxt unutmayacağıq ki, Türkiyə Qazaxıstanın müstəqilliyini tanıyan ilk ölkə olub. Bu, xalqımızın yaddaşında əbədi qalacaq tarixi faktdır".

Gələcəyə Fokuslanmış Davamlı Birlik

Səfər zamanı imzalanmış 18 dövlətlərarası və idarələrarası saziş, eləcə də iki liderin Birgə Bəyannaməsi strateji tərəfdaşlığı yeni mərhələyə çıxarmaq üçün ortaq niyyəti əks etdirir. Qazaxıstan və Türkiyə qardaşlıq, tarix və qarşılıqlı maraqların irəliləyiş üçün etibarlı platforma rolunu oynadığı balanslaşdırılmış, praqmatik və çoxsahəli əməkdaşlıq modeli nümayiş etdirir. Astana və Ankara təkcə ikitərəfli əlaqələri deyil, həm də türk dünyası daxilində və daha geniş mənada Avrasiya məkanında sabitlik və qarşılıqlı əlaqə oxu yaradırlar. Bu gün iki ölkə arasında strateji dialoq sadəcə siyasət deyil, gələcəyin memarlığının birgə qurulmasıdır.

V.VƏLİYEV