TÜRK BİRLİYİNİN ARXİTEKTURASI YENİDƏN FORMALAŞIR
Icma.az, Hurriyyet saytından verilən məlumata əsaslanaraq xəbər yayır.
Hazırda XXI əsrin üçüncü onilliyində yaşayırıq. krayna müharibəsindən sonra geosiyasi reallıqlar yenidən cızılır. Dünyanın müxtəlif regionlarında, o cümlədən Avrasiya məkanında yaranmış yeni güc balansı yalnız siyasi deyil ; həm də ideoloji səviyyədə yeni mərkəzlərin formalaşmasına səbəb olur. Yeni güc mərkəzlərinin formalaşması fonunda Türk dünyasının dirçəlişi və inteqrasiyası da təsadüfi proses deyil. Bu proses sistemli şəkildə formalaşan yeni geosiyasi arxitekturanın əsas sütunlarından biridir.
Son illər Türkiyənin Orta Asiya ; yəni, tarixi Türküstan regionuna yönəlmiş siyasəti ardıcıllıqla davam edir.
Ankara artıq yalnız diplomatik deyil ; təhsil, müdafiə, miqrasiya və texnoloji əməkdaşlıq kimi strateji sahələrdə də “yumşaq güc” elementlərini praktik olaraq həyata keçirir.
Bu günlərdə Özbəkstanın paytaxtı Daşkənd şəhərində keçirilən Türkdilli Universitetlər Birliyinin 8-ci Baş Assambleyası bu baxımdan dönüş nöqtəsidir.
Tədbirdə 70-dən çox universitetdən 200 alim iştirak edib, 20-dən çox əməkdaşlıq müqaviləsi imzalanıb. Bu, sadəcə akademik əməkdaşlıq deyil — vahid türk təhsil məkanının təməl daşlarının qoyulmasıdır.
Türkiyə təhsil standartlarının tədbiqi, ortaq proqramların yaradılması və türk tələbələr üçün təqaüd mexanizmlərinin genişləndirilməsi -- Ankara üçün ideoloji və mədəni liderlik missiyasının zəruri hissəsidir.
Artıq “Türk universitetləri diplomu” anlayışı tədricən geosiyasi brend səviyyəsinə yüksəlir.
Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində fəaliyyət göstərən Türk Dövlətləri Parlament Assambleyası (TÜRKPA) da bu arxitekturanın mühüm sütunlarından biridir.
Dil birliyindən başlayaraq, qanunvericilik sistemlərinin yaxınlaşdırılması istiqamətində atılan addımlar -- vahid hüquqi platforma üçün baza yaradır.
TÜRKPA-nın təşəbbüsü ilə hazırlanan “vahid qanun platforması”-- türk, azərbaycan, qazax, qırğız və özbək dillərində işləyir və bu dillərin lüğət bazasını müqayisəli şəkildə təqdim edir. Bu layihə dil, hüquq və idarəçilik inteqrasiyasını bir sistemdə birləşdirir — yəni “Türk birliyi” artıq yalnız mədəni ideya deyil, idarəçilik və normativ reallıq halına gəlir.
Türkiyənin hərbi təcrübəsi və NATO standartlarına əsaslanan təlim proqramları türk dövlətlərinin ordularında vahid taktiki və strateji anlayışların formalaşmasına şərait yaradır.
Türk zabitlərinin, pilotlarının və sərhəd mühafizəçilərinin Türkiyədə yetişdirilməsi ortaq təhlükəsizlik doktrinası anlayışını gücləndirir. Bu, yalnız müdafiə əməkdaşlığı deyil — geosiyasi şüurun formalaşdırılması prosesidir.
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın türkdilli xalqlara əmək hüquqlarının sadələşdirilməsi ilə bağlı fərmanı -- Türk dünyasının iqtisadi və sosial inteqrasiyasına ciddi təkan verdi. Artıq türk respublikalarının vətəndaşları Türkiyədə daha sərbəst şəkildə işləyə bilirlər.
Bu qərar yalnız miqrasiya siyasətinin liberallaşdırılması deyil ; vahid əmək bazarının təməlidir. Orta Asiyadan Türkiyəyə yönələn əmək axını - həm sosial, həm də iqtisadi cəhətdən birgə gələcək modelini möhkəmləndirir.
Türk dövlətıərinin yaxınlaşması Rusiya siyasətçiıərini narahat edir.
Son günlər Rusiya mediasının, xüsusilə “Nezavisimaya qazeta”nın məqalələrində hiss olunan narahatlıq, əslində, Türk Birliyi arxitekturasının yenidən formalaşmasından əmələ gələn qorxunun təzahürüdür.
Moskva uzun illər Orta Asiya üzərində ideoloji və mədəni nəzarəti öz əlində saxlamışdı. Lakin son illərdə rus dilinin və rus modelinin nüfuzunun azalması fonunda, Türkiyənin mədəni və təhsil proqramları bu geosiyasi məkanda ardıcıllıqla tətbiq olunur.
Rusiya mediasının “Türkiyə bölgədə NATO təlimlərini yayır” kimi iddiaları narahatlıqdan qaynaqlanır və əslində reallığı əks etdirir. Çünki Türk birliyi artıq sadəcə romantik ideya deyil, real güc mərkəzidir.
Bu gün Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT), Türk Akademiyası, TÜRKPA, Türkdilli Universitetlər Birliyi və digər institutlar vahid məqsədə — Türk Birliyinin arxitekturasını sistemli şəkildə formalaşdırmağa xidmət edir.
Bu proses nə anti-Rusiya, nə də anti-Qərb yönümlüdür.
Bu, Türk xalqlarının öz gələcəyini öz əlləri ilə qurmaq cəhdidir.
Əgər 20-ci əsr “Avropa əsri” idisə ; XXI əsrdə Avrasiya coğrafiyasında Türk əsri üçün real zəmin formalaşır.
Qəvami SADIQBƏYLİ


