Yazmaq sağalmaq, sağ qalmaq cəhdi... Şahanə Müşfiq yazır

Şahanə MÜŞFİQ

Bəzən bir cümlə bir insanı xilas edir. Bəzən də bir yazı onu yazan adamı. Elə anlar olur ki, dilə gətirə bilmədiyin hər şey klaviatura sətirlərinə, köhnə bir dəftərin arasına, bəlkə də, heç kimə göndərilməyəcək məktubun sonuna hopur. Yazmaq təkcə sözləri düzümə qoymaq deyil, yazmaq içini düzənə salmaqdır. Özünü başa düşmək, özündən sağ çıxmaq cəhdidir.

Kim deyə bilər ki, yazı yalnız oxucu üçündür? Elə yazılar olur ki, onları yazarkən sanki bir psixoloqla söhbət edirsən. Qorxularını, tənhalığını, itkilərini, susqunluğunu danışmağa başlayırsan. Sən danışırsan, kağız dinləyir. Sən duyğularını tökürsən, o, səni daşıyır. Sonda baxırsan ki, içini yeyib bitirən o narahatlıq, o qorxu, o təşviş - hamısı yoxa çıxıb, ruhun hüzura qovuşmuşcasına sakitləşmisən. İçindəki burulğan vərəqin bağrına hopan bir cümləyə çevrilib. Bəzən yalnız içindəkini kağızla bölüşmək kifayət edir.

Deyirlər, insan ən çox susanda yazır. Elə yazılar var ki, onları oxuyanda müəllifin hansı duyğular içində olduğunu hiss etməyə ehtiyac qalmır - cümlələrin nəfəsi var. Sanki hər sətir bir iç çəkiş, hər abzas bir səssiz fəryaddır. Yazmaq bir növ daxili monoloqdur. Ya da səninlə səni anlayan sözlər arasında baş tutan gizli bir söhbət.

Ən böyük yazılar da çox vaxt sükutdan doğur. Danışa bilmədiyimizi yazırıq. Bəzən utandığımızı, bəzən gizlətməyə çalışdığımızı, bəzənsə özümüzə belə etiraf etmədiyimizi. Yazmaq sirr açmaqdır. Amma bu sirr təkcə oxucuya deyil, ən çox da müəllifinə açıqlanır.

Bu dünyada nə qədər insan həyatının müəyyən dövrlərində "dərdinə kağız kəsib?" Gecənin bir yarısı oyaq qalıb kiməsə göndərməyəcəyi məktubu yazanlar, qəlbinə toxunan bir hadisəni hekayəyə çevirənlər, çəkdiyi acını şeirə hopduranlar azdırmı?! Yazmaq çox vaxt şəfa deyil, amma şəfa yoludur. Yaraya məlhəm deyil bəlkə, amma onu tanımağın, qəbul etməyin ilk addımıdır.

Bəzən yazmaq yoxluqdan varlıq yaratmaq cəhdidir. Sözün gücünə inanmaq, sükutu dinlədiyini sübut etməkdir. Ən əsası içindəki həqiqətə toxunmaq arzusudur. Yazı başqasını inandırmaq üçün deyil, özünü tapmaq üçündür.

Ədəbiyyat tarixində bir çox yazıçılar elə bu ehtiyacla - sağalmaq üçün - yazıblar: fransız ekzistensialistləri, rus klassikləri, hətta Azərbaycan ədəbiyyatında Mirzə Cəlil, Hüseyn Cavid və ya çağdaş yazarlarımız... Onların yazdıqları təkcə cəmiyyətə yox, həm də özlərinə ayna olub. Bəzən cəmiyyət dəyişməyib, amma yazıçı dəyişib. Yazmaqla...

Fransız yazıçı Albert Kamyunun sözüdür: "Yazıçı olmaq cəmiyyətin və zamanın qarşısında məsuliyyət daşımaqdır". Amma yazıçının məsuliyyəti yalnız ictimai deyil, həm də şəxsi yükdür. Yazıçı, hər şeydən əvvəl, içindəki xaosu nizama salmağa çalışan adamdır. Yazmaq beynin və qəlbin qeyri-müəyyənliyini idarə etmək cəhdidir.

Məsələn, Fyodor Dostoyevskinin "Cinayət və cəza"sı sadəcə bir cinayət romanı deyil, günah, əzab, vicdan və özünütanımaya aparan çətin bir ruhi səyahətdir. Çexovun hekayələri insanın susqun faciələrinin aynasıdır. Virginia Vulf öz daxili qırılmalarını və psixoloji dərinliklərini yazaraq həm oxucunu sarsıdır, həm də özünə bir az daha yaxınlaşır. Yazmaq onların hamısı üçün bir az sağalma, bir az da sağ qalma yolu idi.

Sabirin satirasında sosial ağrını, Məmməd Arazın şeirlərində isə Vətən yarasının poetik əksini görmək olar. Yazmaq onlar üçün həm müqavimət idi, həm mövcudluq.

Bəzən isə bütün bu cəhdlər boşa çıxar. Yazmaq sağaltmaz, əksinə, daha da dərinləşdirər hiss etdiklərini, yarana duz basırmışcasına göynədər, hətta üstünü qaysaq bağlamış yaraları da amansızcasına qanadar. Qan axar, ağrı artar. Amma bəlkə də sağalmaq məhz bu ağrıdan keçir. Unutmaq deyil, xatırlamağın öhdəsindən gəlməkdir əsas olan? Yazmaq hər zaman sağaltmaz, bəli, amma heç yazmamaq daha ağırdır yazını özünə məlhəm seçən üçün.

Yazmamaq qəlbin karlaşmasıdır. Yazmaq isə heç olmasa, bir pəncərə açmaq cəhdidir. O pəncərədən ya işıq girər, ya külək. Amma nəfəs almaq üçün o pəncərə mütləq ki açılmalıdır. Bu nəfəs bəzən cılız, bəzən çarəsizdir, amma yenə də nəfəsdir. Susmaq boğar, yazmaq, az da olsa, rahatladar. Yazmaq özünü dinləmək, özünü anlamaq, özünü bağışlamaq cəhdidir. Hər kəsin yazısı olmasa da, hər kəsin içində yazılmamış bir kitab var, şübhəsiz. Kimsə onu yazır, kimsə onu ömrü boyunca qəlbinin ən mübhəm yerində daşıyır.

Yazmaq sağalmaqdırmı? Mən də bunu dəqiq bilmirəm. Amma yazmaq sağ qalmaq cəhdidir. Bəlkə də elə bu cəhdin özü yetərlidir.