“AZƏRBAYCAN ÜÇÜN HƏR ZAMAN TƏHLÜKƏ VAR” “Putini dəyişən ABŞ oldu, onun qarşısına missiya qoyulub...”

İqbal Ağazadə: “Hökumət hakimiyyətini uzatmaq istəyirsə, daxildə mütləq islahatlar keçirməlidir”

“Rusiyadan gələcək təhdidlər heç də az deyil, sərhəd açıq olsa, nə qədər açıq təhdidlər gələ bilər”

Ümid Partiyasının sədri İqbal Ağazadə “AzPolitika”ya müsahibəsində Rusiya-Azərbaycan münasibətlərindəki mövcud gərginliyin perspektivi, Kremlin regionda yürütdüyü siyasət, ölkə daxilində islahatların aparılması, sosial-iqtisadi problemlərin həlli yolları və s. mövzularla bağlı sualları cavablandırıb.

(Əvvəli burada: https://azpolitika.info/?p=802126)

- İqbal bəy, 8 avqustda keçirilmiş Vaşinqton sammitilə həm də Azərbaycan-ABŞ münasibətlərində yeni bir səhifə açılıb. Artıq tərəfdaşlıq münasibətlərini hazırlayan işçi qruplar fəaliyyətdədir. Nüfuzlu beyin mərkəzləri də bildirirlər ki, Azərbaycan Cənubi Qafqazda ABŞ-nin əsas tərəfdaşına çevrilib. Müstəqillikdən bəri ilk dəfədir regionda belə vəziyyət yaranır, xarici oyunçuların güc balansında əhəmiyyətli dəyişiklik baş verir. Bu, Azərbaycanın İran və Rusiya ilə münasibətləri üçün nə deməkdir?

- ABŞ ilə Rusiyanı üz-üzə qoymağımız doğru deyil. Dünyanın bütün dönəmlərində Rusiya ilə ABŞ bir yerdə olub. Faktlar hamısı bunu deyir. Bu gün Putin bəzi qırmızı xətləri keçib, ya da Putinin istifadə müddəti bitib. Yeni adam lazımdır. ABŞ bu məsələ üzərində işləyir, lakin Rusiyanın dağılmasına, parçalanmasına çalışmır. Ona görə də mən “yeni dövr başlayır” deyimləri ilə o qədər də razı deyiləm. Yəni, yenə həmin maraqlardır. Post-Putin dövrü başlasa, yenə də ABŞ-yə münasibətdə Yeltsinvari hakimiyyət formalaşacaq. Maraqlar da ortaq olacaq. Avropaya qarşı Rusiya ilə ABŞ faktiki olaraq bütün dövrlərdə eyni cəbhədə yer alıblar. SSRİ-nin qurulması təsadüfi deyildi, ABŞ ilə hansı razılaşmalar var idi, bunu hamı bilir. Avropaya qarşı niyə birləşdilər, niyə bizim də müstəqilliyimiz oldu və s. Ona görə də yeni dövr deyil əslində. Bir az qarışıqlıq yaradan məsələ post-Putin dövrünün gec ya tez olmasıdır.

- Sizcə, post-Putin dövrü nə zaman olacaq?

- 2026-cı ilin sonlarına qədər.

- Rusiyada bir neçə dövr olub – SSRİ-dən sonra Qorbaçov, sonra Yeltsin dövrü, daha sonrakı mərhələ isə hələ başa çatmayıb. Rusiyanın həm daxili ictimai-siyasi vəziyyəti, həm də onun dünya siyasi sistemi ilə münasibətləri hakimiyyət keçidinin yumşaq olmayacağı qənaətini yaradır. Putin dövründə Rusiyada hakimiyyət tam mərkəzləşdirilib, onun demontajı proqnozlaşdırılmayan hadisələrə yol aça bilər...

- Əvvəla onu deyək ki, Putin kimin adamıdır? Rusiyanın adamıdırmı? Putini təqdim edən Çubays olmuşdu. Anatoli Çubays. Çubays indi hardadır?

- İsraildə.

- İsrail kimin müttəfiqidir?

- ABŞ-nin, Britaniyanın...

- Yeltsin kimin adamı idi? ABŞ-nin. Qorbaçovdan sonra Rusiyada Yeltsini ayaqda saxlayan ABŞ idi. Klintonla da çox səmimi münasibətləri var idi. Putinə də hakimiyyəti Yeltsin ötürüb.

- Yəqin ki, Qərblə məsləhətli şəkildə.

- Əlbəttə. O, Almaniyada olarkən ABŞ ilə hansı bağlantılara malik idi, ortaya çıxacaq. ABŞ-nin Avropada hərbi-sənaye kompleksinə, agentura şəbəkəsinə ən çox əl qoyduğu ölkə Almaniyadır. İndinin özündə də Almaniya ordusunun böyük əksəriyyəti ABŞ-nin tam nəzarəti altındadır. Putin də ordan gəlmişdi. Heç kim unutmamalıdır ki, 2012-ci ildə Putin demişdi: “Biz NATO-ya üzv ola bilərik. NATO ilə heç bir problemimiz yoxdur”.

Niyə birdən-birə Putin dəyişdi? Onu dəyişən ABŞ oldu. Onun qarşısına missiya qoyuldu. 2003-cü ildən dünyada güc mərkəzi olmasına qərar verildi - Fələstindən başlamış Avropaya qədər, o cümlədən keçmiş SSRİ respublikalarında. ABŞ hara getdisə, Rusiyanı da özü ilə apardı. Gürcüstana gəldi – Rusiyanı da ora gətirdi, Moldovaya gəldi – Rusiyanı gətirdi, Ukraynaya, Livana, Suriyaya, Liviyaya getdi – bir sözlə hara getdisə, özü ilə apardı. İndi də hara gedir Hindistanı özü ilə daşıyır... Çünki Çindən sonra böyüdülmüş rəqib odur və Çinə qarşı alternativ kimi Hindistan nəzərdə tutulur. Yəni dünya bu şəkildə idarə olunur. Dünya bəlkə çox böyük görünə bilər, amma elə deyil. Sadəcə, bir az çoxuşaqlı ailəyə oxşayır.

- Rusiya-Ukrayna müharibəsinin sonunu necə görürsünüz?

- Ukrayna münaqişəsində böyük güzəştlər olacaq. Amma ən böyük güzəşt odur ki, Putin gedəcək. Putin gedəndən sonra çox güman ki, Krımın qaytarılması mümkünsüz görünür. Amma digər hissələrdə Rusiyanın indiki maraqlarına zərbə vurulacaq. Əvəzində isə fərqli şeylər ortaya çıxacaq. Amma Krım qalacaq. Federallaşmış bir Ukrayna istəyirlər, həmçinin Gürcüstan üçün də belə bir plan var. Çox təəssüf ki, bizdə elə institut yoxdur ki, biz onilliklərin, iyirmi illiklərin siyasətini görüb buna uyğun strategiya hazırlayaq.

- Bir az da daxili məsələlərdən danışaq. Yay mövsümü bitir. Yəqin ki, ölkənin ictimai-siyasi həyatında aktivlik müşahidə olunacaq. Nə gözləyirsiniz?

- Mən əslində gözləntilərimin böyük mənada doğrulduğunu deyə bilərəm. Biz təhdidlərdən qurtulmuşuq, dövlət sərhədini bərpa etmişik. Ən böyük gözləntilərimizdən biri Rusiyanın Cənubi Qafqazdan çıxarılması, Ermənistanla sülh müqaviləsinə doğru böyük addımların atılması idi – bunların da böyük əksəriyyəti olub.

İkinci məsələ daxili məsələdir ki, buna cavab vermək bir qədər çətindir. Ona görə ki, bu gün vətəndaşla siyasi partiya arasında bağ yoxdur. Bunun fundamental səbəbləri var. Partiya formalaşandan bəri əsas şüar Qarabağ, dövlət müstəqilliyi, suverenlik olub. Bunun üzərində strategiya qurulub, taktika formalaşıb, siyasi fəaliyyət aparılıb, mitinqlərə insanlar gəlib. İndi o məsələ həll olunduğundan siyasi partiya ilə vətəndaş arasında bağ qırılıb. İndi yeni strategiyaya bağlanmaq lazımdır.

Yeni strategiya – sosial problemlərdir, Azərbaycanın daxili vətəndaş-cəmiyyət problemlərinin həllidir. Buna isə nə vətəndaş hazırdır, nə də siyasi institut.

- Bəs hakimiyyət?

- Hökumətin elə bir dərdi yoxdur. Bu, vətəndaşla siyasi institutun problemidir. Xüsusən də müxalif cəbhənin. Mən keçən ilin dekabrında bir yazı yazdım, partiyanın əslində öz strategiyasını ortaya qoydum ki, bundan sonra biz proqram partiyasıyıq. Biz siyasi proqramlarımızı təqdim etməyə başladıq – təhsili, səhiyyəni necə görürük, gəncləri, kənd təsərrüfatını, neft siyasətini və s. Amma ictimai maraq sıfır səviyyədə oldu. Biz nəbz yoxladıq əslində ki, görək vətəndaş buna hazırdır, ya yox? Bu proqramları zaman-zaman da təkmilləşdirib ortaya qoyuruq. Nəbz yoxlayanda gördük ki, vətəndaş və cəmiyyət prosesə hələ hazır deyil. Problemlər bitəndən sonra vətəndaş gözünü çevirəcək daxili məsələlərə. Siyasi institutlar buna hazır olmadılar. Bu, iki ilə qədər çəkəcək. Hökumət həmin dövrdə hakimiyyətini uzatmaq istəyirsə, daxildə mütləq islahatlar keçirməlidir.

- Hansı islahatlar?

- Konstitusiya islahatları olmalıdır.

- Bu nə qədər realdır?

- Mən reallıq dərəcəsindən danışmıram, bu problem hökumətə aiddir.

- Gözləntiləriniz varmı?

- Mən hər şeyə ümidliyəm, amma olacaqmı, olmayacaqmı – bunlar ayrıdır. Məsələ odur ki, 2028-ci ildə, post-Putin dönəmindən 2 il sonra dünya yeni və nisbətən sakit düzənə qədəm qoyacaq. Tarixə baxsaq, bütün hadisələrin ilk 50 illiyi bu şəkildə gedib. Maraqlar yerinə oturandan sonra hər kəs dinc yaşayıb. Onda universal dəyərlər yada düşüb. Elə bil futbol oyunudur...Yeri gəlmişkən, Qarabağ komandasını da təbrik edirəm Çempionlar Liqasının qrup mərhələsinə vəsiqə qazandığı üçün. Hamı həyəcanla gözləyir, istədiyinə nail olursan və ondan sonra yeyib-içmək, təbrik dönəmi başlayır. Hamı çabalayır ki, daha çox şey əldə etsin, amma hər kəsin əlinə daşlar verilir ki, sən nə qədər alacaqsan. İndi Fransaya, Almaniyaya sübut edirlər ki, siz nə qədər alacaqsınız. Rusiyaya deyirlər ki, sənin yerin haradır. ABŞ hər kəsin yerini müəyyən edir.

- Azərbaycan üçün gündəmdə Avrointeqrasiya olacaqmı?

- Mütləq gündəmdə olacaq. Çünki ABŞ inteqrasiyası olmayacaq, biz oradan çox uzaqdayıq. ABŞ-nin demokratikləşmə, universallaşma siyasətinin icraçısı Avropa olacaq. Avropa olduğuna görə də ora inteqrasiya gündəmdə olacaq. İnteqrasiya etməliyikmi? Etməliyik. Niyə? Çünki o coğrafiya təhsilə önəm verən cəmiyyətdir və onun alternativi yoxdur. Bir də təhlükəsizlik məsələsində ən azından kollektiv müdafiə hissləri var. Biz isə təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərindən sığortalanmış mövqedə deyilik.

- Hələ də?

- Əlbəttə. İran var, Rusiyanın özü var. Rusiyanı bu gün Ukraynaya qədər gətirdilər, sabah başqa yerə apararlar. Bu da mümkündür. Bunlar hamısı olacaq şeylərdir. Yenə deyirəm, Rusiya maraqlarını ABŞ-dən kənarda tutmur. ABŞ rəqiblərini özü formalaşdırır. Sizcə, 1944-cü ildə ikinci cəbhə açılmasaydı, İkinci Dünya müharibəsinin taleyi başqa cür olardımı?

- Təbii ki, başqa cür olardı.

- Ona görə də bolşevik və ya kommunist-sosialist düşərgəsinə belə güzəştə getdilər. Təhdidlər hər yerdə hazır idilər. “Radikal islamı” necə hazırlamışdılar? Rusiya ABŞ-nin yanındadırsa, demək, bizim üçün hər zaman təhlükə var. Bunları gerçəkdən görmək lazımdır. Bəzən biz fərqli yerdən baxırıq, bizim maksimalistliyimiz gözümüzü pərdələyir. Azərbaycanda çox az adam balaca maşın alar. Hətta xərclərini belə nəzərə almadan hamı istəyir ki, yekəsini alsın. Bir az belə alışqan xalqıq. Biz hesab edirik ki, bolşevik olanda maksimalist olmuşuq, ateist, dindar olanda da maksimalist olmaq istəmişik.

- Amma sərhədlər bağlıdır, əksəriyyət əziyyət çəksə də “maksimalistlik” etmək istəmir...

- Bilirsiniz, sərhədlərin bağlı olub-olmaması ilə bağlı lap çoxdan bir müsahibə vermişdim. Onda demişdim ki, heç kim sabah İranla nə olacağını bilə bilməz. Düşünməyin ki, İranla İsrailin 12 günlük savaşından sonra sakitlik olacaq. Dekabra qədər İsraillə İran bir daha toqquşacaq. İran agentura şəbəkəsi ilə işləyir. Nə qədər agent dolduracaqlar bura? Çətindir. Rusiyanın özü ilə də bu gün çətindir. Gürcüstanla sərhədi açıb, Rusiya və İranla bağlı saxlasalar, bir qədər meydan oxumaq kimi çıxacaq.

- Ən azından ölkədən çıxışa icazə verilə bilməzmi?

- Bir az çətindir o nöqteyi-nəzərdən... Amma hesab edirəm ki, bir az da reallıqları nəzərə almaq lazımdır. Rusiyadan gələcək təhdidlər heç də az deyil. Sərhəd açıq olsa, nə qədər açıq təhdidlər gələ bilər. Ad çəkmək istəmirəm, amma ölkədə separatizm elementləri son 3 ayda çox artıb. Sosial şəbəkələrdə nə qədər səsi çıxmayan adamların indi səsi çox gur çıxır ki, onlar da separatizmə bağlı adamlardır...

Elçin Rüstəmli

Elvin Bəyməmmədli

“AzPolitika.info”