COP29 dan WUF13 ə: Azərbaycanın postmünaqişə dövrü güc strategiyası TƏHLİL

Azərbaycanda şəhərsalma siyasəti bu gün klassik urbanistika çərçivəsindən çıxaraq dövlət suverenliyinin, siyasi iradənin və milli gücün vizual və funksional ifadəsinə çevrilib. Şəhər artıq sadəcə yaşayış məkanı deyil, dövlətin öz vətəndaşı ilə bağladığı strateji müqavilənin konkret məkan üzərində qurulan formasıdır. Bu yanaşma göstərir ki, Azərbaycan inkişafı spontan proses kimi deyil, mərkəzləşdirilmiş siyasi qərar və uzunmüddətli planlama nəticəsi kimi dərk edir.

İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə yeni şəhər, qəsəbə və kəndlərin salınması xüsusilə bu baxımdan siyasi mahiyyət daşıyır. Burada aparılan quruculuq prosesi bərpa terminindən daha geniş və daha dərin məna kəsb edir. Azərbaycan bu ərazilərdə təkcə dağıdılmış infrastrukturu yenidən inşa etmir, həm də münaqişədən sonrakı dövrün idarə olunma modelini formalaşdırır. Hər yeni yaşayış məntəqəsi dövlət nəzarətinin bərpası, hüquqi sistemin möhkəmlənməsi və suverenliyin dönməz xarakter almasının açıq rəmzidir. Bu şəhərlər təsadüfi deyil, siyasi iradənin planlı nəticəsidir.

Şəhərsalma – postmünaqişə dövründə siyasi legitimliyin yeni modeli

Yeni salınan şəhər və kəndlərdə tətbiq olunan ağıllı texnologiyalar, müasir nəqliyyat və enerji sistemləri, ekoloji yanaşma texniki baxımdan mühüm olsa da, əsas məna siyasi yükdə gizlidir. Dövlət göstərir ki, vətəndaşını boş ritorika ilə deyil, real həyat modeli ilə geri qaytarır. Bu, sosial siyasətin ən güclü formasıdır, çünki o, sözdə yox, məkan üzərində qurulur. Azərbaycan bu yolla sübut edir ki, münaqişədən sonrakı dövrdə legitimlik yalnız diplomatik sənədlərlə deyil, gündəlik həyatın təşkili ilə möhkəmlənir.

2026-cı ilin Azərbaycanda “Şəhərsalma və Memarlıq İli” elan olunması bu kursun siyasi səviyyədə rəsmiləşdirilməsidir. Bu qərar təsadüfi və simvolik addım deyil. Dövlət bununla açıq şəkildə bəyan edir ki, şəhərsalma milli təhlükəsizlik, sosial sabitlik və iqtisadi inkişafla birbaşa əlaqəli strateji sahədir. Bu, daxili auditoriyaya verilən mesajdır ki, dövlət uzunmüddətli düşünür və gələcəyi sistemli şəkildə qurur. Eyni zamanda bu, beynəlxalq ictimaiyyətə ünvanlanan siyasi siqnaldır: Azərbaycan postmünaqişə mərhələsini nəzarətsiz deyil, suveren iradə ilə idarə edir.

COP29-dan WUF13-ə: Azərbaycanın qlobal siyasi çəkisi

Bu strateji yanaşma Azərbaycanın beynəlxalq platformalarda artan rolunda da öz əksini tapır. COP29-un Azərbaycanda uğurla keçirilməsi ölkənin qlobal idarəçilik proseslərində etibarlı tərəfdaş olduğunu nümayiş etdirdi. COP29 təkcə iqlim gündəliyi deyildi, həm də siyasi yetkinlik testinə çevrildi. Azərbaycan bu imtahandan uğurla keçərək mürəkkəb maraqların kəsişdiyi beynəlxalq mühitdə balans yaratmaq qabiliyyətini ortaya qoydu. Bu, artıq regional deyil, qlobal səviyyəli siyasi çəkidir.

Məhz bu kontekstdə WUF13-ün də Azərbaycanda uğurla keçiriləcəyi tam məntiqli və əsaslandırılmış gözləntidir. WUF13-ün mərkəzində dayanan şəhərsalma və urbanizasiya mövzuları Azərbaycan üçün nəzəri müzakirə predmeti deyil. Bu, real təcrübə, real məkan və real siyasi qərarlarla formalaşan modeldir. Azad edilmiş ərazilərdə yaradılan yeni şəhərlər Azərbaycanın bu forumda passiv dinləyici yox, aktiv nümunə kimi çıxış etməsinə imkan verir.

Azərbaycan qlobal tədbirlərə ev sahibliyini prestij naminə deyil, öz inkişaf modelini təqdim etmək və legitimləşdirmək üçün istifadə edir. Bu, özünə güvənən dövlət davranışıdır. COP29-un uğuru təsadüfi deyildi, WUF13-ün uğuru isə qaçılmazdır. Çünki arxasında siyasi iradə, institusional təcrübə və konkret nəticələr dayanır.

Şəhərsalma ili – suverenlik və modernləşmənin ideoloji simvolu

Prezident yanında İdarəçilik Akademiyasının müşaviri, Bakı Politoloqlar Klubunun sədri Zaur Məmmədov APA-ya açıqlamasında deyib ki, 2026-cı ilin "Şəhərsalma və Memarlıq İli" elan edilməsi post-müharibə və post-transformasiya dövründə Azərbaycan dövlətinin çoxşaxəli siyasətini, bərpa və inkişaf modelinin institutlaşdırılmasını, eləcə də şəhərsalmanı suverenlik, modernləşmə və sosial nizamın ideoloji rəmzi kimi ön plana çıxarmaq məqsədi daşıyır.

O qeyd edib ki, 2026-cı ilin "Şəhərsalma və Memarlıq İli" elan edilməsi çox vacib siyasi, fəlsəfi və ideoloji amillərlə bağlıdır: “Məlumdur ki, Prezident İlham Əliyev tərəfindən hər il müxtəlif mövzular ətrafında illər elan olunur və bu mövzular Azərbaycan üçün aktual və strateji əhəmiyyət daşıyır. Bu dəfə şəhərsalma ilə bağlı məsələnin ön plana çıxarılması da olduqca mühüm məqamdır və bir daha onu göstərir ki, Azərbaycan dövlətinin siyasəti çoxşaxəlidir və bu kimi istiqamətlər həmin siyasətdə mühüm yer tutur. Bu yanaşma post-müharibə və post-transformasiya dövründə dövlətin bərpa və inkişaf modelini institutlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Xüsusilə azad edilmiş ərazilərdə "ağıllı şəhər" və "ağıllı kənd" konsepsiyalarının tətbiqi şəhərsalmanı təkcə texniki və ya funksional fəaliyyət sahəsi kimi deyil, siyasi suverenliyin və modernləşmə iradəsinin rəmzi kimi təqdim edir. Bu kontekstdə arxitektura ideologiyanın maddiləşmiş forması kimi çıxış edir, şəhərsalma isə sosial müqavilənin yenilənməsi mesajını verir.

Zaur Məmmədov vurğulayıb ki, şəhərin planlaşdırılması üzərində nəzarətin gücləndirilməsi təhlükəsizlik, rifah və nizam üçlüyünün yeni bir kontekstdə təqdim olunması deməkdir: “Eyni zamanda, nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan son illər həm turizm, həm də beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsi baxımından fəal şəkildə regional və qlobal mərkəzə çevrilib. Bu baxımdan, 2026-cı il ilə bağlı seçilmiş mövzu çərçivəsində kütləvi şəkildə fəaliyyətlərin, layihələrin və tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur”.

Bakı 2026: şəhərsalma üzrə qlobal platforma

Politoloq bildirib ki, Bakıda 2026-cı ildə keçiriləcək Ümumdünya Şəhərsalma Forumu Azərbaycanın urban inkişaf və şəhərsalma təcrübəsinin beynəlxalq səviyyədə tanıdılmasına, innovativ idarəetmə və texnoloji yanaşmaların təşviqinə xidmət etməklə yanaşı, ölkənin qlobal miqyasda mötəbər tədbirlərin etibarlı ev sahibi statusunu daha da möhkəmləndirəcək.

“Şəhərsalma Forumu 2026-cı ildə keçiriləcək və bu istiqamətdə dövlət və qeyri-dövlət sektorları tərəfindən Yol xəritəsinə uyğun olaraq hərtərəfli fəaliyyət və tədbirlər planı hazırlanmaqdadır. Forum Azərbaycanın şəhərsalma və urban inkişaf təcrübəsini beynəlxalq səviyyədə tanıtmaq baxımından mühüm platforma olacaqdır. Eyni zamanda, yeni texnologiyalar, müasir idarəetmə modelləri və innovativ yanaşmalar forumun əsas mövzuları sırasında yer alacaq ki, bu da yerli və xarici mütəxəssislər arasında təcrübə mübadiləsinə, yeni ideyaların formalaşmasına şərait yaradacaqdır. Davamlı urban inkişaf və şəhərsalma mövzularında fəaliyyətlər, sərgilər, ictimai müzakirələr və layihələr 2026-cı ildə keçiriləcək bu Beynəlxalq Forumun əsas istiqamətlərindən biri olacaqdır”, - o əlavə edib.

Şəhərsalma – Azərbaycanın qlobal statusunun və siyasi iradəsinin məkan ifadəsi

Politoloq qeyd edib ki, Ümumdünya Şəhərsalma Forumunun Azərbaycanda keçirilməsi ölkəmizin qlobal səviyyədə mötəbər beynəlxalq tədbirlərin ev sahibi kimi rolunu və statusunu daha da möhkəmləndirəcək: “Nəticə etibarilə, hər kəsə məlumdur ki, Azərbaycanın paytaxtı Bakı artıq uzun illərdir ki, idman, mədəniyyət, siyasət, iqtisadiyyat və humanitar sahələr üzrə beynəlxalq tədbirlərin mərkəzi kimi çıxış edir və bu forumun da yüksək səviyyədə və uğurla təşkil ediləcəyi şübhə doğurmur. Məhz bu kontekstdə 2026-cı ilin "Şəhərsalma və Memarlıq İli" elan edilməsi də bu sahədə aparılan ardıcıl, sistemli və ideoloji cəhətdən əsaslandırılmış dövlət siyasətinin məntiqi davamı kimi qiymətləndirilə bilər”.

Azərbaycanda şəhərsalma bu gün memarlıq məsələsi deyil. Bu, siyasi gücün məkan üzərində qurulmuş formasıdır. Yeni şəhərlər Azərbaycanın yalnız bugünkü imkanlarını deyil, gələcək iddialarını da əks etdirir. Bu, dövlətin öz tarixini sadəcə xatırlamadığını, onu planlı şəkildə gələcəyə daşıdığını göstərən strateji seçimdir.