Əsəddən sonra hədəfə gələn iki prezident Fərqli ssenari işə düşür

Suriyada Bəşər Əsəd rejiminin devrilməsindən sonra müxtəlif ssenarilər ortaya çıxıb. Eyni prosesin İranda, hətta Ukraynada yaşana biləcəyini iddia edənlər də var.

Növbə İranındır, yoxsa Ukraynanın? Bu qış Ukrayna müharibəsi yekunlaşa, ölkə supergüclər arasında bölünə bilərmi?

Globalinfo.az-a danışan Orta Doğru Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, siyasi şərhçi Sədrəddin Soltan deyib ki, Yaxın Şərqdə istənilən dəyişiklik baş verəndə “bundan sonra növbə kimindir” sualı gündəmə gəlir:

“İraqda dəyişiklik baş verəndə, Səddam Hüseyn devriləndə, “Ərəb baharı” zamanı hər kəs elə düşünürdü ki, növbədə İrandır. Ərəb baharı müəyyən mənada başa çatıb, Qəzza zolağında HƏMAS, Livanda “Hizbullah” zəifləyib, artıq əvvəlki gücündə deyil. Nəhayət, Suriyada Bəşər Əsəd süquta uğradı. Bir çox təhlilçilər hesab edir ki, beynəlxalq ictimaiyyət Suriya ilə Ukrayna məsələsində alver edib. Belə qənaətə gəlinib ki, Rusiya Suriya məsələsində güzəştə getməklə Ukraynanın daha çox ərazisini qazanıb. Yaxud da Ukraynada Zelenski hakimiyyətinin bitməsinə qərar verilib”.

Politoloqun sözlərinə görə, Suriya və Ukrayna məsələsi ayrı-ayrı siyasi müstəvilərə aiddir:

“Suriyadakı hadisələr “Ərəb baharı”nın davamıdır. Hədəfdə İran hakimiyyətdir. Ona görə də bu hədəf beynəlxalq ictimaiyyətin gündəliyindədir. Çünki HƏMAS, “Hizbullah”, Bəşər Əsəd İran hakimiyyətinin dəstəyi hesabına mövcud idi. Bu təşkilatı, rejimi devirməklə, zəiflətməklə İran hakimiyyətinə doğru hərəkət sürətləndi. Burada mane olaraq İraqdakı İranyönlü qüvvələr “Həşti Şəbi”lər qalır. Rəsmi Tehranın hədəfdən yayınması üçün islahat aparılması vacibdir. Tehran hakimiyyəti islahat apararsa, gələcəkdə Qərblə faydalı əməkdaşlıq etmək üçün dil taparsa, o halda İran hədəfdən yayına bilər.

Sədrəddin Soltan

Ukrayna məsələsi Avropa İttifaqı, NATO-nun məsələsidir. Həm də Rusiyanın keçmiş postsovet məkanına, Şərqi Avropa ölkələrinə təsirinin və təzyiqinin azalmasıdır. Bu baxımdan İran və Ukrayna məsələsi mahiyyət etibarilə bir-birindən fərqlənir”.

Sədrəddin Soltan qeyd edir ki, Qərb Ukraynanı Suriya məsələsi qarşılığında Rusiyaya qurban verərsə, o halda Avropadakı maraqlarından da məhrum olar:

“2025-ci ildə Ukraynada prezident seçkiləri keçirilə bilər. Bu seçkidə Volodimir Zelenski qalib də gələ bilər, məğlub da olar. Bu o demək deyil ki, Ukrayna ərazi bütövlüyü Aİ, Qərb maraqları sıradan çıxacaq.

İran isə Avropa ilə danışıqlara hazırlaşır. Suriyadakı hadisələr yenicə başlayanda İran XİN müavini ilə Böyük Britaniya, Almaniya və Fransa XİN arasında regional vəziyyət, Suriya, Livan, Fələstin məsələləri müzakirə olundu. Bu, Qərblə İran arasında danışıqlara dair nişanədir. Gələcəkdə bu görüş genişlənə, intensivləşə bilər. Perspektivdə danışıqlara ABŞ nümayəndələrinin qoşulması da gözləniləndir.

Volodimir Zelenskinin Ukraynaya rəhbərlik edib-etməyəcəyi də seçkilərin nəticələrindən asılı olacaq. Ukraynadakı proseslər Qərbin nüfuz məsələsidir.

Bəşər Əsədin istefası böyük güclər tərəfindən razılaşdırılıb. Çünki Rusiya müxalifətin Dəməşqə doğru irəliləməsinə mane olmadı. Doğrudur, buna həm gücü yox idi, həm də mane olmaq istəmədi. Rəsmi Moskva Əsədin hakimiyyətdən getməsi ilə bağlı 2016-cı ildə BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi 2254 saylı qətnamənin lehinə səs verib. Bu o deməkdir ki, həmin o qətnaməyə əsasən keçid dövlət yaranar, Suriyanın ərazi bütövlüyü qorunar və s. Bəşər Əsəd hakimiyyətdən getməli idi. Rusiya da buna razılıq verib”.

Politoloq Xalid Kərimli isə məsələyə belə münasibət bildirib:

Xalid Kərimli

“Suriyada Əsəd rejiminin devrilməsi bir çox regionlarda baş verən hadisələrə təsirini göstərəcək. Bu, eyni zamanda Yaxın Şərqin yenidən dizayn olunmasında xüsusi rol oynayan hadisədir. Əsəd rejimi əslində İranın proksilərindən biri idi və artıq mövcud deyil. İran öz qüvvələrini Suriya ərazisindən çıxarıb, hazırda olduqca əlverişsiz geopolitik situasiyaya düşüb və böyük ehtimalla Əsəd rejiminin devriləməsindən sonrakı situasiyada İranın daha ağır təzyiqlərə məruz qalması istisna deyil. Buna paralel olaraq Ukrayna üçün də ciddi problemlər mövcuddur. Bu problemlərdən biri ondan ibarətdir ki, Ukraynanın gələcək taleyinin müəyyənləşdirilməsi mərhələsi artıq yaxınlaşır. Savaşın dayandırılıb-dayandırlımayacağı ilə bağlı qərar təxminən yaxın bir ay ərzində veriləcək”.

Politoloqun sözlərinə görə, hazırda Ukraynada hakimiyyətin dəyişdirilməsi gündəmdə deyil:

“Məsələ Ukraynanın gələcək taleyidir. Detallar Ukrayna üçün gələcəkdə həddindən artıq təşviş doğuracaq səviyyədədir. Ümumi situasiyanı belə izah etmək mümkündür ki, Ukrayna ABŞ və Rusiya arasında bölüşdürülə bilər. Tramp administrasiyası Kremllə bazarlığa başlayıb. Rəsmi Vaşinqton Ukraynanın işğal olunmuş ərazilərini Rusiyaya verir. Bunun əvəzində ABŞ Ukraynanın təbii sərvətlərindən istifadə hüququ qazanır. Bu olduqca böyük bazarlıqdır. Bəzi hesablamalara görə, Ukraynanın təbii sərvətlərinin təxmini dəyəri 3-7 trilyon dollar arasında dəyişir. Tramp administrasiyası hər şeyə biznes maraqları çərçivəsində yaxınlaşır”.

Safura Bənnayeva
Globalinfo.az