Heydər Əliyev və Azərbaycan əlifbası: Kimliyimizin yazılı kodu

Əlifba – sadəcə hərflər toplusu deyil. O, bir xalqın yaddaşı, keçmişi və gələcəyidir. Hər bir hərf bir nəfəs, bir səs, bir nəfər deməkdir. Və bu səslər birləşərək millətin varlığını yazır – kitabda, abidədə, məktəbdə, konstitusiyada…

Azərbaycan xalqı bu yazını zaman-zaman fərqli əlifbalarla yazsa da, hər dəfə onun arxasında öz kimliyini qoruyub saxlayıb. Amma bu proses heç də həmişə asan olmayıb. Əlifba dəyişiklikləri bəzən zərurət, bəzən təzyiq, bəzən isə dirənişin, azadlıq arzusunun ifadəsi olub. 

Və elə bir məqam gəlib ki, bu seçim artıq xalqın öz iradəsi ilə reallaşıb. Bu məqamın adı Heydər Əliyevdir. Əgər tarixə nəzər salsaq, görərik ki, Azərbaycan dili tarix boyu ərəb, latın, kiril əlifbaları ilə yazılıb. Hər bir əlifba dəyişdikdə, sadəcə yazı yox, eyni zamanda düşüncə, mətn, dilin ritmi, xalqın yaddaşı da dəyişirdi. Sovet dövründə kiril əlifbası ilə yazmaq təkcə texniki dəyişiklik deyildi – bu, ideoloji basqının bir forması idi. Amma 1991-ci ildən sonra xalqın qarşısında yeni bir sual dururdu: biz kimik və necə yazmalıyıq?

Bu zaman səhnəyə Azərbaycan dövlətinin rəhbəri kimi Heydər Əliyev çıxdı. O, sadəcə siyasi lider deyil, xalqın düşüncə kodlarını oxuya bilən dövlət adamı idi. O bilirdi ki, azad dövlətin azad əlifbası olmalıdır. Və bu əlifba latın qrafikası olmalıdır – çağdaş dünyanın, texnologiyanın, modern düşüncənin açarı.

1992-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda latın əlifbasına keçidlə bağlı müzakirələr başladı. Amma bu keçidin gerçəkləşməsi üçün siyasi iradə, xalq dəstəyi və sabitlik lazım idi. Bu iradəni də, sabitliyi də Heydər Əliyev yaratdı.2001-ci ildə onun imzaladığı “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü haqqında” fərman təkcə bir təqvim dəyişikliyi deyildi. Bu fərmanla 1 avqust rəsmi olaraq Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü elan edildi. Bu gün artıq hər il milli kimliyimizin, dilə olan sevgimizin, dövlətçiliyimizin rəmzi kimi qeyd olunur. Heydər Əliyev üçün Azərbaycan dili sadəcə ünsiyyət vasitəsi deyil, milli varlığın təməli idi. 1978-ci ildə SSRİ kimi sərt bir rejimdə Azərbaycan dilini Konstitusiyada dövlət dili kimi təsbit etdirmək onun uzaqgörənliyinin və milli duyğusunun göstəricisidir. Ulu Öndər deyirdi:

 “Dil – millətin, xalqın ruhudur. Hər bir xalqın, hər bir millətin milliliyini saxlayan onun dilidir.”

Arzu Bağırova,

Qusar rayon Heydər Əliyev Mərkəzinin elmi işçisi