İngilis silahının Qafqaza yolu açıldı, yeni geopolitik dövr anons edildi: ABŞ və Qərb regionun təhlükəsizlik sistemini tamamilə dəyişir

ABŞ və Qərbdən Cənubi Qafqaza yönəlik olduqca ciddi mesajlar verilir. Həmin mesajlara əsasən Qərb siyasi dairələrinin Cənubi Qafqazda “post-Rusiya dövrü”nə hazırlaşdıqlarını da təxmin etmək mümkündür. Belə ki, Böyük Britaniya hökuməti Azərbaycana və Ermənistana silah ixracına qarşı qoyulmuş embarqonu artıq ləğv edib. Rəsmi Londonun bu qərarı yalnız hərbi-texniki və ya siyasi-diplomatik dəyişiklik deyil. Bu, həm də Qərbin Cənubi Qafqaz siyasətində yeni mərhələnin başlandığını göstərən önəmli bir məqamdır.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Böyük Britaniyanın Dövlət Departamenti üzrə naziri Stiven Dauti bəyan edib ki, bu addım “Vaşinqtonda ABŞ prezidenti Donald Trampın təşəbbüsü ilə əldə olunan irəliləyiş” və “ATƏT-in Minsk Qrupunun fəaliyyətini dayandırması” ilə əlaqədardır. Britaniyalı nazir onu da bildirib ki, artıq rəsmi London Azərbaycan və Ermənistanla münasibətləri “strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə” qaldırır. Və bu tərəfdaşlıq ticarət, təhlükəsizlik, eləcə də müdafiə sahələrində geniş əməkdaşlıq formatını əhatə edəcək.

Bu qərar həm də onu göstərir ki, ABŞ-Böyük Britaniya tandemi, Cənubi Qafqazda Rusiya təsirini tamamilə neytrallaşdırmağa və regionu tamamilə Qərb təhlükəsizlik arxitekturasına inteqrasiya etməyə doğru irəliləyir. Böyük Britaniyanın silah embarqosunu ləğv etməsi “Tramp diplomatiyası” ilə sıx bağlıdır. Və ABŞ hazırda Cənubi Qafqazda Rusiyasız yeni təhlükəsizlik sisteminin konturlarını formalaşdırır.

ABŞ prezidenti Donald Donald Trampın təşəbbüsü ilə Ağ Ev regionda “dayanıqlı sülh” konsepsiyasına əsaslanan yeni siyasi-diplomatik çağırışların önünü açıb. Bu sistem Azərbaycanın və Ermənistanın münaqişəsiz, suveren və Qərblə əməkdaşlıq edən aktorlar kimi regional təhlükəsizlik arxitekturasına daxil olmasını nəzərdə tutur. Və bu baxımdan, Cənubi Qafqazda daha təhlükəsiz bir mərhələnin başlanma ehtimalı artır.

Məsələ ondadır ki, Böyük Britaniya bu yeni regional sistemdə ABŞ-ın “strateji operatoru” funksiyasını yerinə yetirir. Yəni, ABŞ-ın müəyyən etdiyi geopolitik çərçivəni müdafiə, enerji və təhlükəsizlik əməkdaşlığı vasitəsilə həyata keçirir. Bu, hətta “Britain Global Strategy 2023” sənədində də öz əksini tapıb. Rəsmi Londona görə, Avrasiya məkanında sabitliyin təminatı “Rusiya təsirinin məhdudlaşdırılması və Cənubi Qafqazda Qərb qurumlarının mövqeyinin gücləndirilməsindən” keçir.

Digər tərəfdən, ATƏT-in Minsk Qrupunun faktiki olaraq buraxılması və Böyük Britaniyanın embarqonu aradan qaldırması Qarabağ münaqişəsinin məhz Qərb tərəfindən bağlanmış hesab edildiyini göstərir. Bu, həm də regionda “post-münaqişə dövrü"nə keçidin geopolitik təsdiqi deməkdir. Yəni, rəsmi London və Ağ Ev artıq Cənubi Qafqazı Rusiya vasitəçiliyindən asılı bölgə kimi deyil, müstəqil və Qərblə əməkdaşlığa açıq geopolitik məkan kimi görür.

Beləliklə, Böyük Britaniya və ABŞ-ın bu qərarı, Rusiyanın vasitəçilik monopoliyasını formal şəkildə sonlandırır. Bu, Kremlin “sülhməramlı strategiyasının” beynəlxalq legitimlikdən məhrum qalması anlamına da gəlir. Böyük Britaniyanın qərarı sırf siyasi deyil və onun arxasında dərin geoiqtisadi maraqlar da dayanır. Rəsmi London artıq uzun müddətdir ki, Azərbaycanı Avropanın enerji təhlükəsizliyinin əsas dayağı kimi qəbul edir. Xəzər qazı və nefti, Cənub Qaz Dəhlizi və Bakı-Tiflis-Ceyhan boru kəməri kimi geoiqtisadi layihələr Böyük Britaniyanın “enerji diplomatiyası”nın mərkəzindədir.

Digər tərəfdən, Ermənistanla əlaqələrin intensivləşməsi rəsmi Londona bu regiona ümumi logistika, texnologiya və maliyyə tranzit nöqtəsi kimi baxmaq imkanı yaradır. Bu baxımdan, Böyük Britaniya hər iki ölkə ilə bərabər səviyyədə əməkdaşlıq edərək, regionu Qərb iqtisadi və təhlükəsizlik sisteminə cəlb etməyi hədəfləyir. Yəni, silah embarqosunun ləğvi həm də enerji embarqosunun qarşısının alınması deməkdir. Çünki rəsmi London regiondakı tərəfdaşlarının hərbi-siyasi sabitliyini təmin etmədən enerji təhlükəsizliyini təmin edə bilməz.

Maraqlıdır ki, Böyük Britaniyanın bu qərarı Avropa Birliyi ilə münasibətlərdə də yeni dinamika yaradır. Fransa ağırlıqlı Brüssel xətti daha çox Ermənistanın təhlükəsizliyini və ona humanitar dəstəyi daha ön plana çəkir. Böyük Britaniya isə bölgədə balanslaşdırılmış geoiqtisadi və təhlükəsizlik yönümlü siyasət yürüdür. Bu baxımdan, Qərbin Cənubi Qafqaz siyasətində iki paralel model formalaş kimi görünür.

Belə ki, onlardan biri Avropa Birliyi və Fransanın formalaşdırmağa çalışdığı modeldir. Bu model əsasən Ermənistanın “Rusiyadan uzaqlaşdırılması”nı və demokratiya təsisatlarının gücləndirilməsini hədəfləyir. Digəri isə ABŞ-Böyük Britaniya model olaraq, regional balans, suverenlik və iqtisadi inteqrasiya üzərində qurulan “realpolitik” yanaşmadır. Ancaq buna baxmayaraq, son nəticə etibarilə, Qərb daxilində Cənubi Qafqaz strategiyası artıq vahid koordinasiyaya doğru yönəlmiş kimi görünür.

Göründüyü kimi, Böyük Britaniyanın silah embarqosunu ləğv etməsi Cənubi Qafqaz üçün “post-Rusiya dövrü”nün başlanğıcı hesab oluna biləcək addımlardan biridir. Bu, artıq təkcə regional sülh prosesinin deyil, həm də yeni geopolitik və geoiqtisadi balansın rəsmi anonsudur. Və Cənubi Qafqaz regionu ilk dəfədir ki, Kremlin vasitəçiliyindən tam kənarda, Qərbin geopolitik və təhlükəsizlik sisteminə doğru addımlayır.

Belə anlaşılır ki ABŞ və Böyük Britaniyanın son addımları həm Azərbaycanın, həm də Ermənistanın suverenlik və təhlükəsizlik səylərini gücləndirməklə yanaşı, həm də Cənubi Qafqazı Qərbin genişlənmiş təhlükəsizlik orbitinə daxil edir. Ağ Evdə və Londonda verilən qərarlar əslində, Cənubi Qafqazla bağlı strateji mesajdır və bu regionun indi artıq Qərbin təhlükəsizlik arxitekturasına daxil olunduğunu ifadə edir.(musavat.com)