Öləcəyi dəqiq olsa da, kosmosa göndərilən ilk canlı: Laykanın təsirli hekayəsi

3 noyabr 1957-ci il dünya tarixində dönüş nöqtələrindən biri oldu. Sovet İttifaqı ilk canlı məxluqu kosmosa göndərən dövlət kimi tarixə düşdü. Bu, canlı küçə iti Layka idi. Bu tarixi missiya dünyanın diqqətini kosmosa yönəltməklə yanaşı, həm də böyük etik müzakirələrə səbəb oldu.

Laykanın kosmosa buraxılması insanın kosmosa səyahətinə zəmin yaratsa da, digər tərəfdən o anın geridə qoyduğu ağrı və peşmanlığı da özü ilə bərabər gətirdi. 

Zaman-zaman yazılarımızda etik olmayan eksperimentlər, canlılar üzərində aparılan amansız tədqiqatlar haqqında məlumatlar təqdim edirik. 

Sfera.az bu dəfə bu böyük eksperimentin bilinməyənləri və sonrakı müzakirələrin arxa planı haqqında yazı təqdim edir. 

Layka Sovet İttifaqının “Sputnik 2” kosmik gəmisinə yerləşdirilən ilk canlı məxluq idi. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, bu tarixi məqam o qədər də qeyd olunmamışdır. İt dizaynındakı çatışmazlıqlar səbəbindən geri dönmə şansı olmadan həmin gün başlayacaq orbital səyahətə göndərilib. 

Sovet alimləri insan həyatını kosmosda sınaqdan keçirmək üçün əvvəlcə heyvan göndərməyi zəruri hesab ediblər. Lakin nə Laykanın sağ qalma şansı var idi, nə də o günkü texnologiya kosmik gəminin geri qayıtmasına imkan vermirdi.

Başlanğıcdan qısa müddət sonra həddindən artıq istiləşmə və oksigen çatışmazlığı kimi problemlər ortaya çıxdı və bu, Laykanın ölümünə səbəb oldu. Uzun illər davam edən müzakirələrdən sonra 2002-ci ildə verilən açıqlamalarda itin ölümünün səbəbinin həddindən artıq temperatur və qeyri-adekvat istilik nəzarət sistemi olduğu bildirilir.

Alimlərin “Layka suya atılanda sağ qalacağı gözlənilmirdi” kimi açıqlamaları bu faciənin müəyyən mənada planlı olduğu təəssüratını gücləndirdi. Layka hər gün Moskva küçələrində sağ qalmaq üçün mübarizə aparan adi bir sahibsiz it idi. Lakin sovet alimləri itlər küçədə yaşamağa öyrəşdikləri və çətin şərtlərə davamlı olduqları üçün kosmosa göndərməyə üstünlük verdilər. Təlim prosesində Layka 2 itlə məşq edilsə də, onların arasından ən istedadlısı seçilib və kosmosa göndərilməsinə qərar verilib.

Sovet İttifaqı ilə ABŞ arasında Kosmos Yarışı bu tarixi missiyanın fonunda mühüm yer tuturdu. 1957-ci ildə kosmosa göndərilən ilk süni peyk Sputnik 1 Sovet İttifaqının böyük qələbəsi hesab edilirdi və bu qələbənin arxasında insanlı uçuş məqsədi dayanırdı.

Laykanın kosmosa göndərilməsi əslində bu məqsədə doğru ilk addım idi. Halbuki itin sağlamlığı və həyatı bu yarışda sadəcə alət idi.

Layka kosmosa getməzdən əvvəl çox çətin bir məşq prosesindən keçdi. Onu kiçik qəfəslərdə saxlamaqla raketin uçuşunu təqlid etdilər. Layka isə digər iki itdən daha davamlı və güclü idi, buna görə də nəhayət kosmosa getməsinə qərar verildi.

Ancaq təbii ki, o zaman heyvanlar üzərində bu cür testlərin aparılması ilə bağlı çox da etik mübahisələr yox idi. Bu gün ona baxdığımızda, Laykanın hekayəsi hələ də heyvan hüquqları ilə bağlı böyük vicdan suallarına səbəb olur.

“Sputnik 2” artıq çox tələsik bir layihə olduğundan, kosmik gəmi də mükəmməl deyildi. Layka raketin içərisində temperaturun idarə edilməsində böyük problem yaşadı. Maşının çöldəki temperaturu dondurucu soyuq olsa da, içəriyə daxil olan isti hava raketin içini sobaya çevirib.

Başlanğıcdan bir neçə saat sonra Laykanın ürəyi dayanıb. Amma bu proses əslində müəyyən mənada insanın kosmosa səyahəti üçün ilk məlumatların toplandığı an idi. Bu gün Layka tarixin ən maraqlı və kədərli qəhrəmanlarından biri kimi yadda qalıb.

İnsanın kosmosa səyahətinə zəmin yaradan it kosmosa çıxan ilk canlı məxluq oldu. Laykanın ölümündən sonra onun üçün abidə ucaldılıb, xatirəsini yaşatmaq üçün bir çox layihələr təşkil edilib. O, təkcə kosmos səyahətçisi kimi deyil, həm də heyvanlar üzərində aparılan təcrübələrin etik sərhədlərini şübhə altına alan canlı varlıq kimi tarixə düşüb.

Xanım