Qafqazın ilk metrosu: Tbilisi, Bakı, yoxsa İrəvan?

Siz bilirdinizmi, ilk dəfə metro Qafqaz respublikalarından hansına çəkilib?

Yəqin ki, hələ də bir çoxunuz elə bilirsiniz ki, Qafqazda ilk metropoliten Bakıda açılıb? Amma elə deyil. Elə isə bu kiçik araşdırmanı oxuyun:

Gürcüstanın paytaxtında Tiflis mitropolitinin tikintisi haqqında qərar SSRİ Nazirlər Soveti tərəfindən 29 sentyabr 1951-ci ildə qəbul edilir və tikinti SSRİ Nəqliyyat və Tikinti Nazirliyinə həvalə edilir. 28 noyabr 1965-ci ildə ilk qatar sınaq sürüşü etdi.

11 yanvar 1966-cı ildə altı stansiyadan ibarət birinci xəttin birinci rayonu (6,3 km) istifadəyə verildi: Didube , Elektrodepo , Oktomberi , Stansiya Meydanı , Marcanişvili və Rustaveli . Hazırda 2 xətti 23 stansiyası var və sistem uzunluğu 27,3 km əhatə edir.

Azərbaycanın paytaxtı Bakı metropoliten xətlərini birləşdirən nəqliyyat sistemi,yəni Bakı metrosu türk ölkələri arasında qurulan ilk metropolitendir ki, 1947-ci ildə, müharibədən 2 il sonra hökumət layihə-axtarış işlərinin aparılmasının başlanması barədə qərar qəbul edir. 1949-cu ildə metropolitenin tikinti bazasının yaradılması başlanır, 1954-cü ildə isə birinci xəttin texniki layihəsi təsdiq olunur və metropolitenin 12.1 km-lik xəttinin inşası başlanır. Baş yolun xətləri dəniz sahilindən 500–700-m aralı keçərək buxtaya paralel surətdə uzanıb gedirdi.
1953-cü ildə tikinti işləri müvəqqəti dayandırılır və yalnız 1960-cı ildə bərpa olunur. Bu da Bakı metrosunun istismara verilməsini xeyli gecikdirir.1966-cı ildə tərkibində hərəkət, hərəkət qatarları, yol və tunel qurğuları, sanitariya texnikası və elektromexanika, işarəvermə və rabitə, material-texniki təminat xidmətləri kimi 6 xidməti olan Bakı Metropoliteni İdarəsi yaradılır.

1967-ci il noyabrın 6-da Bakı şəhərində metrosunun 5 stansiyası — Bakı Soveti, 26 Bakı Komissarı, 28 Aprel, Gənclik və Nəriman Nərimanov stansiyaları və 9.2 km-lik yeraltı xətləri olan birinci növbəsi istismara verilir, həmin stansiyalardan 4-ü böyük dərinlikdə idi ki, bunlardan da birisi Qara Şəhər adlanan ərazidə yerləşən Stepan Şaumyan stansiyası idi.

Metropoliten ümumi uzunluğu təxminən 40 km olan 3 xəttdən, 27 işləyən və dörd tikilən stansiyadan ibarətdir, həmin stansiyaların 11-nin vestibülü vardır. Stansiyaların yeddisi böyük dərinlikdə yerləşir. Metropolitendə pilləkan zolağının ümumi uzunluğu 4,000 metrdən artıq olan beş tipli 39 eskalator işə salınmışdır. Tunel tikililərinin ümumi uzunluğu 17.1 kilometrdən artıqdır. Bakı metrosunun nadirliyi bundan ibarətdir ki, onun xətləri təpəlik ərazidə yerləşən şəhərin bir-biri ilə kəsişən relyefi üzrə salınmışdır, burada 60% və 40%-minlik mailliklər və kiçik radiuslu çox saylı əyrilər mövcuddur.

Ermənistanın paytaxtı İrəvandakı metropoliten isə Qafqazdakı ən gənci metropolitendir.  1981-ci ilin bu günündə - martın 7-də İrəvan metrosunun açılış mərasimi olub. 5 stansiya işlədilib: “Berekamutyun”, “Marşal Baqramyan”, “Gənclər”, “Respublika Meydanı”, “Sasuntsi Davit”, sonralar isə 1983-cü ildə. “Qortsaranai” 1984-cü ildə istismara verilib. 1986-cı ildə “Şenqavit”, “Qaregin Njde meydanı”, 1989-cu ildə “Zoravar Andranik”, 1997-ci ildə “Çarbax”.
“Karen Dəmirçyandan sonra İrəvan metrosu” hazırda 12,1 km-dən çox ümumi istismar uzunluğuna (bir istiqamətə), 10 stansiyaya malikdir.

 Əntiqə Rəşid