Qardaş xalqların birlik körpüsü

Müsahibimiz Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktoti Raimkulovadır

Geniş və çoxşaxəli fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu (TMİF) türk xalqlarının maddi-mənəvi “xəzinə”sinin qorunması, tədqiqi, təbliğini həyata keçirir. Bu təşkilat ortaq tariximizin, mənəvi dəyərlərin unudulmaması istiqamətində mühüm işlərə imza atır: elmi konfranslar, sərgilər, nəşrlər və s. kimi layihələr həyata keçirir. Mənzil-qərargahı Bakıda yerləşən fondun hazırkı prezidenti Qazaxıstan Respublikasının Əməkdar Xadimi, professor, sənətşünaslıq doktoru, bəstəkar Aktoti Raimkulovadır. Onunla müsahibəni təqdim edirik.

– Aktoti xanım, Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu necə yaranıb?

– Fondumuzun yaradılması ilə bağlı ilk təşəbbüs 2009-cu il oktyabrın 3-də Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan şəhərində keçirilmiş Türkdilli Ölkələrin Dövlət Başçılarının IX Zirvə Toplantısında irəli sürülüb və yüksək dəyərləndirilib. 2012-ci il avqustun 23-də fondun nizamnaməsi qəbul edilib. O zamandan etibarən fond qardaş xalqların birlik körpüsü kimi çox işlər görüb və özünü doğruldub.

– Artıq tarixə çevrilmiş 2024-cü il də fondun həyata keçirdiyi mühüm layihələrlə yadda qalıb...

– Elədir. Eyni zamanda, Türkmənistan və Özbəkistan da ötən il fonda üzv olmaq barədə qərarlarını açıqladılar. Bu il isə fond daha geniş aspektdə fəaliyyətdədir. Fondun 12 illik fəaliyyəti dövründə ilk dəfə olaraq ötən il Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimlinin sədrliyi ilə Türk dövlətlərinin mədəniyyət nazirliklərinin rəhbərləri səviyyəsində ilk Şura iclası keçirildi. İclas zamanı fondun 2025-ci il üçün fəaliyyətinin strateji istiqamətlərinin müəyyən edilməsi ilə bağlı müzakirələr aparıldı, fəaliyyət planı təsdiq edildi, Fondun nəzdində Məsləhət-Ekspert Komitəsi yaradıldı.

Qurum 2024-cü il ərzində “Türk İrsi” Türk Dünyasının Mədəni İrs Obyektləri Kataloqunun hazırlanması üzərində fəal işə başlamışdır. Belə ki, Türk dünyasının bir sıra mühüm memarlıq abidələri və qədim əlyazmalarının dirçəldilməsi məqsədilə onların üzərində bərpa və muzeyləşdirmə işləri aparılır. Növbəti illərdə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yerləşən bir sıra tarixi-mədəni abidələrdə bərpa, muzeyləşdirmə, arxeoloji və konservasiya işlərinin həyata keçirilməsi də planlaşdırlır.

– Heç şübhəsiz ki, fəaliyyətin bir mühüm qolu da maarifləndirmədir. Bu yöndə hansı işlər görülüb?

– Fond indiyədək Türk dünyasının görkəmli şəxsiyyətləri və ədəbiyyat inciləri barədə müxtəlif kitabların nəşrinə imza atıb. Bu kitabların hazırlanmasında türk tədqiqatçıların, mütəxəssislərin cəlb olunmasına xüsusi diqqət yetirilir. Fondun həyata keçirdiyi təhsil proqramlarında da üstünlük yüksək səviyyəli mütəxəssislərə verilir.

Fondun təşəbbüsü ilə Türk dünyasının bir çox şəhərində, təhsil müəssisəsində ortaq tarixin və dəyərlərin araşdırılmasına, öyrənilməsinə, gələcək nəslə ötürülməsinə dair mərkəzlər də açılıb. 2025-ci ildə bu cür mərkəzlərin Yusif Balasaqunlu adına Qırğızıstan Milli Universitetində, Əl-Fərabi adına Qazax Milli Universitetində, həmçinin Azərbaycan, Türkiyə, Türkmənistan, Özbəkistan və Macarıstanda açılması nəzərdə tutulur.

TMİF öz fəaliyyətində müasir yeniliklərə və dövrlə səsləşən texnologiyalara da qucaq açır. Türk dünyasının maddi-mənəvi irsindən, qədim adət-ənənələrindən və milli dəyərlərindən bəhs edən proqramların, sənədli filmlərin yayımlandığı “Turk Discovery” YouTube platforması da fondun layihəsidir. Milli bayramlar, qurama-tikmə, toxuculuq, ipəkçilik, misgərlik, milli geyimlər; platformada bu cür – Türk dünyasına aid sənət və sənətkarlıq ənənəsi ilə bağlı proqramların yayımlanması zamanla daha da geniş vüsət alacaq. Vurğulamaq yerinə düşər ki, ortaq türk musiqisi də TMİF-in tədqiq və təbliğ obyektlərindəndir.

Beynəlxalq layihələrdə uğurla iştirak edən fondun elmi fəaliyyəti də təqdirəlayiqdir. Nümunə olaraq, 13 dekabr 2024-cü ildə Parisdə keçirilən “Dünyanın leksikoqrafiyada xəritələşdirilməsi: “Divanü Lüğat-it-Türk”ün 950-ci ildönümü” adlı beynəlxalq konfransı göstərmək olar. Bəli, Türk tarixinin bu ortaq dəyərinin dünyada fundamental və mühüm əsərlərdən biri kimi tanınması da fondun fəaliyyət uğurlarındandır.

– Media meqalayihələri necə həyata keçirilir?

– Bu il TMİF-in ən böyük layihələrindən biri də Türk dövlətləri və xalqlarının mədəniyyətinin və irsinin vahid təbliğat platformasının işə salınmasıdır. “Qızıl alma” adlanan bu platformanı fond Azərbaycanın mədəniyyət sahəsində ən böyük media resurslarından olan “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə həyata keçirir. Layihə özündə fondun fəaliyyətini türk dövlətləri və türkdilli xalqlara çatdırmaq, türk dünyası mədəniyyət xəbərlərini hər bir xalq üçün əlçatan etmək, türklərin ortaq mədəniyyətini və irsini geniş təbliğ etməkdən ibarətdir.

Hazırda platforma Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə və Özbəkistan təmsilçiliyinə malikdir, tədricən bura Macarıstan və Türkmənistan da daxil ediləcək. Növbəti mərhələdə isə platforma ingilis, rus və digər beynəlxalq dillərdə bütün dünya üzrə fəaliyyətini genişləndirəcəkdir.

– Nizamnaməyə əsasən, 2025-ci ildə fondun Şurasına sədrlik Qazaxıstan Respublikasına keçib.

– Bəli. Fevralın 7-də Astanada Qazaxıstan Respublikasının sədrliyi və təşkilata üzv dövlətlərin mədəniyyət nazirliklərinin iştirakı ilə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun ikinci Şura Toplantısı keçirildi. Mən orada Türk dövlətləri başçılarının göstərişinə əsasən, “Türk Dünyasına Baxış 2040” sənədi və TURKTIME təşəbbüsünün rəhbərliyi altında türk mədəni irsinin dünya arenasında qorunması, inkişaf etdirilməsi və gələcək nəsillərə ötürülməsi sahəsində təşkilatın strateji istiqamətləri barədə məlumat verdim. Qazaxıstan Respublikasının mədəniyyət və informasiya naziri Aida Balayevanın sədrliyi altında keçirilən toplantıda Türk Dövlətləri Təşkilatının baş katibi Kubanıçbek Ömüraliyev, Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimli, Qırğız Respublikasının mədəniyyət, informasiya, idman və gənclər siyasəti nazirinin müavini Gülbara Abdıkalıkova və Türkiyə Respublikasının Qazaxıstan Respublikasındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Mustafa Kapucu, eləcə də Türk ölkələri dövlət orqanlarının nümayəndələri iştirak edirdilər.

– Aktoti xanım, bu barədə bir qədər ətraflı məlumat verərdiniz...

– Məmnuniyyətlə. Onu məxsusi qeyd edim ki, Astanada keçirilən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun ikinci Şura Toplantısının yekunu olaraq təşkilata üzv ölkələrin nümayəndələri tərəfindən fondun 2024-cü il üçün fəaliyyətinin yüksək qiymətləndirilməsi, təşkilatın 2025–2026-cı illər üçün Fəaliyyət Planlarının təsdiq edilməsi barədə Protokol imzalandı.

Ümumiyyətlə, toplantı geniş və rəngarəng mədəniyyət proqramı ilə də diqqət çəkib. Fevralın 6-da Qazaxıstan Respublikasının Milli Akademik Kitabxanasında Qazaxıstanın dövlət və elm xadimi, akademik Darxan Qıdıralının “Daşa yazılmış tarix” adlı kitabının Azərbaycan, türk, qırğız dillərində təqdimatı olub və bildirilib ki, bu kitab Türk dünyası tarixinin öyrənilməsinə mühüm bir töhfədir. Türk xalqlarının tarixinə və mədəniyyətinə dərindən bələd olan müəllif təkcə mütəxəssislər üçün deyil, geniş oxucu kütləsi üçün də maraqlı olacaq bir əsər ərsəyə gətirib. “Daşa yazılan tarix” xalqlarımızın şanlı keçmişinin, kökümüzün, ümumi mədəniyyətimizin canlı hekayəsidir və irsimizi qiymətləndirməyi və hörmət etməyi, əcdadlarımızla fəxarət duymağı öyrədən bir tarixdir.

Həmin gün E. Rəhmədiyev adına Dövlət Akademik Filarmoniyasında Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu tərəfindən türk xalqlarının “Tamyr” adlı konserti də keçirilib. Səhnədə “Turan” Folklor-Etnoqrafik Ansamblı, “Gulder” Ansamblı, “Saltanat” Dövlət Rəqs Ansamblı, K. Kuanışbayev adına Qazax Milli Musiqili və Dram Teatrının kollektivi və E. Rəhmədiyev adına Dövlət Akademik Filarmoniyasının kollektivi çıxış ediblər. Bu tədbir həm də türk dövlətlərinin sənət ənənələrinin beynəlxalq arenada təbliğinə töhfə verib.

Fevralın 7-də Şura Toplantısı çərçivəsində “Divani lüğat it-türk” adlı beynəlxalq sərginin açılış mərasimi də yaddaqalan olub. Sərgi XI əsrin görkəmli türk alimi və mütəfəkkiri Mahmud Kaşğarinin “Divani lüğat it-türk” əsərinin 950 illiyinə həsr olunub. Bu möhtəşəm sərgi çərçivəsində türk xalqlarının zəngin mədəni irsini, dil və ədəbiyyatını əks etdirən nadir eksponatlar, tarixi əlyazmalar və türklərin XI əsrə aid mədəni quruculuq aspektinə diqqət çəkən əşyalar təqdim edilib.

Xatırladaq ki, “Divanü lüğat-it türk” əsərinin yaranmasının 950 illiyi münasibətilə, eləcə də sözügedən əlamətdar hadisənin 2024–2025-ci illərdə UNESCO çərçivəsində qeyd olunacaq yubileylər siyahısına daxil edilməsi ilə əlaqədar Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu tərəfindən 13 dekabr 2024-cü il tarixində Parisdə, UNESCO-nun mənzil-qərargahında “Dünyanın leksikoqrafiyada xəritələşdirməsi: “Divani lüğat-it türk” əsərinin 950 illik yubileyi” adlı beynəlxalq konfrans və sərgi təşkil olunub.

– Maraqlı müsahibə üçün sağ olun. Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun bütün yaradıcı heyətinə və tərəfdaşlarına uğurlar arzulayırıq.

Müsahibəni hazırladı:
Əli NƏCƏFXANLI
XQ