Regionların inkişafı paytaxtın yüklənməsinin qarşısını ala bilər TƏHLİL

Dünyada bir çox ölkə müxtəlif səbəblərdən paytaxtını dəyişib. Hazırda Misir də yeni paytaxt inşa edərək bu addımı atan ölkələr sırasına qoşulub. Azərbaycanda da bu mövzu zaman-zaman müzakirə olunur. Lakin paytaxtın dəyişdirilməsi təkcə inzibati qərar deyil, həm də ciddi iqtisadi və infrastruktur məsələləri tələb edən prosesdir. Bəs Azərbaycanın paytaxtının köçürülməsi nə qədər doğru ola bilər?

İqtisadçı Elman Sadıqov Metbuat.az-a açıqlamasında bildirib ki, paytaxtın Bakı şəhərindən köçürülməsi məsələsinin gündəmə gəlməsi tam olaraq məntiqli görünmür:

“Vaxtilə İran da bu barədə düşünürdü. Qazaxıstanda isə paytaxt köçürülməsi artıq həyata keçirilib və s. Yəni bir neçə ölkədə bu barədə düşünülməsi və ya tətbiq olunması bizdə də bu mövzunun gündəmə gəlməsinə səbəb olur. Lakin nəzərə alaq ki, dünyada 200-ə yaxın ölkə var və onların heç 10 faizi belə paytaxtını köçürmək niyyətində deyil. Birincisi, paytaxtın köçürülməsi çox mürəkkəb və çətin prosesdir. İkincisi, bunun üçün güclü səbəblər və ciddi zərurət olmalıdır. Məsələn, Misirin paytaxtı köçürmək qərarı əhalinin sayının həddindən artıq çox olması, şəhərin həddindən artıq yüklənməsi, infrastrukturun zəifliyi və havanın çirklənməsi kimi faktorlarla əsaslandırılır. Misirin spesifik vəziyyətini nəzərə alaraq bu qərara müəyyən qədər haqq qazandırmaq olar. Amma Bakı şəhərində əhalinin sayı düşündüyümüz qədər çox deyil. Alimlər, memarlar, şəhərsalma üzrə mütəxəssislər də təsdiq edirlər ki, Bakı 10 milyon əhalini rahatlıqla məskunlaşdıra bilər. Yetər ki, yolların sayı kifayət qədər olsun və şəhərsalma planına ciddi riayət edilsin. Planlı şəkildə tədbirlər görülsə, gələcəkdə paytaxtda səliqə-səhman yaratmaq mümkündür”.

E.Sadıqov “Böyük Qayıdış” prosesinin əhəmiyyətli rolundan da danışıb:

“Ölkənin bəzi bölgələrində hələ də məskunlaşma çox zəifdir. Məsələn, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında məskunlaşma artdıqca, həmin ərazilərdə iş yerləri yarandıqca Bakıdan regionlara köçənlərin sayı da artacaq. Tutaq ki, paytaxt başqa bir rayona köçürüldü. Bu, yenə də Bakı şəhərinin mövcud problemlərini həll etməyəcək. Əgər biz Bakının problemlərinin yalnız paytaxtın köçürülməsi ilə bitəcəyini düşünürüksə, bu, yanlış yanaşmadır. Bundan əlavə, belə bir addım üçün böyük iqtisadi resurslar tələb olunur. Məsələn, təkcə böyük qayıdış prosesinə və infrastruktur layihələrinə indiyə qədər 10 milyard dollardan çox vəsait xərclənib. Paytaxtın köçürülməsi üçün isə azı 25-30 milyard dollar tələb oluna bilər ki, bu da ölkənin valyuta ehtiyatlarının yarısına bərabərdir. O zaman paytaxtda tikilmiş nazirlik binaları və onlara xərclənən vəsaitlər necə olacaq? Bu, iqtisadi baxımdan qeyri-səmərəli bir addım olardı. Son 5-10 ildə inşa edilən böyük inzibati binaların başqa bir şəhərə köçürülməsi məqsədəuyğun deyil”.

İqtisadçının sözlərinə görə, hazırda Azərbaycanın neft və qaz gəlirlərinin azalacağı proqnozlaşdırılır. Həmçinin neftin qiymətləri ilə bağlı ciddi risklər mövcuddur:

“2030-cu ildən sonra dünyanın maliyyə sisteminin dəyişəcəyi gözlənilir və bu, bizim üçün nə dərəcədə əlverişli olacaq, sual altındadır. Qarşıda böyük gəlirlərin gözlənilmədiyini nəzərə alsaq, paytaxtın köçürülməsi iqtisadi cəhətdən heç rentabelli deyil. Bundan başqa, Bakının liman şəhəri və iri beynəlxalq hava limanına sahib olması da paytaxtın köçürülməsinin məqsədəuyğun olmadığını göstərir. Biz hava limanını köçürə bilərik, amma Xəzər dənizini köçürə bilmərik. Paytaxt köçürülsə belə, bu obyektlər biznes əlaqələrinə təsir göstərməyə davam edəcək.

Azərbaycan coğrafi baxımdan kiçik ölkədir. Dünyada paytaxtını köçürən ölkələrə nəzər salsaq, onların əsasən nəhəng iqtisadiyyata malik olduqlarını görərik. Məsələn, Çinin əhalisi 1 milyard 400 milyondur, paytaxtı həddən artıq sıxlıq təşkil etdiyi üçün Çin sıfırdan Şanxay şəhərini tikir və cəmi 5 il ərzində onu dünyanın ən müasir şəhərlərindən birinə çevirir. Amma Azərbaycanın 10 milyonluq əhalisi və məhdud resursları var”.

Ekspert qeyd edib ki, paytaxtın köçürülməsinə xərclənəcək vəsaiti Bakıdakı problemlərin həllinə, “Böyük Qayıdış”ın icrasına və regionlarda istehsal müəssisələrinin qurulmasına yönəltsək, rayonlarda yeni iş yerləri açsaq, daha böyük iqtisadi və sosial nəticələr əldə edə bilərik:

“Paytaxtın köçürülməsi üçün xərclənəcək vəsaitin beşdə birini, hətta altıda birini belə müxtəlif iqtisadi rayonlarda müəssisələrə sərmayə kimi yatırsaq, o zaman paytaxtdan kifayət qədər əhalinin köçməsinə nail ola bilərik. Bütün bunları nəzərə aldıqda, həm əhalinin sayı, həm ölkənin ölçüsü, həm də paytaxtın hara köçürüləcəyi ilə bağlı ciddi suallar yaranır. Məsələn, Qarabağa köçürmək strateji baxımdan risklidir. Ermənistanla qonşuluq və gələcəkdə bu bölgədə baş verə biləcək hadisələr nəzərə alınmalıdır. Ümumilikdə, Azərbaycanın bir başından o başına məsafə cəmi 500-600 km civarındadır və belə bir halda paytaxtın köçürülməsinin ciddi bir əhəmiyyəti yoxdur. Dünya iqtisadiyyatında kataklizmlər baş verir, bütün ölkələr “kəmərsıxma” siyasəti yürüdür və büdcədə qənaət edirlər. Dünya ölkələri öz istehsallarını qorumaq üçün proteksionist siyasətə keçiblər. Belə bir vəziyyətdə ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının az qala yarısı hesabına başa gələcək bir layihəyə başlamaq, düşünürəm ki, iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğun deyil”.

Sevinc İbrahimzadə / Metbuat.az

Məqalə Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) maliyyə dəstəyi ilə “regionların sosial-iqtisadi inkişafının təşviq edilməsi” mövzusu üzrə hazırlanmışdır.