Rusiya ilə iqtisadi münasibətlər hansı çərçivədə saxlanılmalıdır?

Pərviz Heydərov yazır...

Ölkəmizin xarici ticarət dövriyyəsində İtaliya birinci, Türkiyə ikinci, Rusiya isə üçüncü yerdə dayanır. Ölkəmizdən ixrac üzrə də əsas ölkələrin sırası da demək olar ki, eynidir. İdxalda isə birinci yerdə Çin, ikinci yerdə Rusiyaya, üçüncü yerdə isə Türkiyə durur. Ötən həftə Rusiya prezidenti Vladimir Putin ölkə başçısı İlham Əliyevlə məlum görüşündən sonra jurnalistlərə bildirdi ki, Moskva ilə Bakı arasındakı münasibətlərdə ötən ilin dekabrından bəri müşahidə olunan gərginliyi dövlətlərarası böhran adlandırmaq olmaz.

Bəlli olduğu kimi, qeyd olunan gərginliyə "Azərbaycan Hava Yolları" QSC-yə (AZAL) məxsus sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğraması səbəb olmuşdu.

"Münasibətlərimizdə böhran olsaydı, ticarət və iqtisadi əlaqələrdə artım olmazdı. "Emosiyalar böhranı" var idi, çünki çox çətin hadisə, faciə ilə üzləşdik", - deyə Rusiya prezidenti vurğulamışdı.

Əlbəttə, Rusiya Federasiyası ilə ölkəmiz arasında münasibətlərin pisləşməsi heç bir halda yaxşı deyildi. Xüsusən də, qarşılıqlı iqtisadi və ticarət əlaqələri baxımından. Ümumiyyətlə, iqtisadi əlaqələr üçün ciddi təhdid xarakteri daşıyan hər bir şey dərhal aradan götürülməlidir. Ona görə ki, bu, hər iki ölkə üçün sərfəli deyil. O səbəbdən ki, bu əlaqələr yüksələn xətt üzrə inkişaf edir və hər iki ölkəyə, xüsusən də bizə xeyir gətirir.

Bunu xarici ticarət dövriyyəmizdə, o cümlədən həm idxalda, həm ixracda yuxarıda göstərdiyim kimi Rusiyanın tutduğu mövqelər də sübut edir.

Təkcə ötən il ərzində Azərbaycan ilə Rusiya arasında ticarət dövriyyəsi 10.1% artaraq təxminən 4.8 milyard ABŞ dolları təşkil edib. Və sözügedən ölkə ilə alış-verişimiz ümumi xarici ticarət dövriyyəmizdə 10.08% paya sahib olub. 2023-cü ildə isə bu rəqəm 8.52% təşkil edib.

Ölkəmiz Rusiya ilə qarşılıqlı ticarət əlaqələrində 2024-cü ili 2 milyard 443 milyon 124 min 790 dollar mənfi saldo ilə başa vurub. Müqayisə üçün qeyd edim ki, 2023-cü ilin yekununa əsasən isə bu rəqəm 1 milyard 965 milyon 917 min 550 dollar təşkil edirdi. Mənfi saldonu artıran səbəb ötən il ərzində ölkəmizdən Rusiyaya ixracın 1.5% azalaraq 1.178 milyard dollar, Rusiyadan idxalın isə 14.5% artaraq 3.621 milyard dollar təşkil etməsi olub.

Ümumiyyətlə, ölkəmizə idxalda əsas ölkələr sırasında Rusiya iki il bundan əvvəl, yəni 2023-cü ilin yekununa əsasən ümumi idxalda 18.29% pay həcmi ilə birinci yerdə dayanırdı. Ötən il isə onu bu sırada Çin əvəz etdi - 17.69% və 17.20% pay həcmi ilə.

Rusiyadan ölkəmizə nə gətirilir?

Qısa cavab budur ki, Rusiyadan ölkəmizə demək olar, hər şey gətilir. Azərbaycana tikinti materialları, mal və quş əti, kərə yağı, süd, balıq məhsulları, yumurta, kartof, buğda, un və un məmulatları, marqarin və bitki yağları, alkoqollu içkilər, dərman vasitələri, tütün məmulatları, iribuynuzlu heyvanlar, ev quşları, sürtkü yağları, habelə elektrik enerjisi, qaz, kimya sənayesi məhsulları, kağız, müxtəlif məişət cihazları idxal olunur. Bir sözlə hər cür iqtisadi sektora aid məhsullar...

Azərbaycandan Rusiyaya isə əsasən qeyri-neft-qaz sektoruna aid məhsullar - meyvə və tərəvəz, konservlər, şərabçılıq məhsulları, tütün, pambıq ipliyi və sairə ixrac olunur. Ümumiyyətlə, qeyri-neft məhsulları ixrac etdiyimiz ölkələr sırasında Rusiya böyük fərqlə ilk yerdə dayanır. Belə ki, 2024-cü ildə ölkəmizdən qeyri-neft məhsulları üzrə ümumi ixracda şimal qonşumuzun payı 34.62% təşkil edib ki, 2023-də bu rəqəm 33.28%-ə bərabər idi.

Azərbaycan üçün Rusiya ən böyük bazar sayılır. Məsələn, son üç ildə ölkəmizdən qeyri-neft məhsulları ixracı xeyli azalıb. Niyə, səbəb nədir?

Cavab isə çox sadədir, Rusiya-Ukrayna müharibəsi...

Ölkəmizdən qeyri-neft və qaz məhsullarının ixracının azalmasına məhz qeyd olunan müharibənin yaratdığı fəsadlar, konkret desəm eyni bazardan asılı olmağımız zəmin yaratdı.

Ümumiyyətlə, Rusiya-Ukrayna müharibəsi iqtisadiyyatımızın inkişafına çox böyük zərbə vurdu. Ona görə ki, biz qeyri neft-qaz sektoru məhsulları ixracı üzrə şaxələnmiş bazar imkanlarına sahib deyilik. Xüsusən də kənd təsərrüfatı məhsulları, meyvə-tərəvəz sarıdan. Bu isə, çox ciddi mənfi situasiya və haldır.

Sözügedən sektorun inkişafı bir nömrəli prioritet seçilən ölkədə ixrac bazarlarının sayı əslində çox olmalı və bu sahədə alternativliyin mövcud olması vacib məsələ sayılır.

Ölkələrimiz arasında qarşılıqlı investisiya, enerji və nəqliyyat sahəsində əlaqələri və əməkdaşlığı hələ qeyd etmirəm və bunlara toxunmuram.

Odur ki, Rusiya ilə münasibətləri daim bir çərçivədə və ölçüdə saxlamaq lazımdır. Bu münasibətlərin bəlli bir tavanı və döşəmə həddi var. Hansı ki, bu hədləri dəlib deşməyə və yaxud sökməyə əsla yol verilməməlidir.

Son hadisələr, ümumiyyətlə sərnişin təyyarəmiz vurulandan bəri isə aşkar görünür ki, buna sanki ciddi-cəhdlə çalışan qüvvələr var.

Dövlət başçılarının ötən həftə baş tutan görüşündən sonra səsləndirilən bir fikirdə qeyd edildiyi kimi, iki ölkə arasında cari ilin başlanğıcından bəri müşahidə olunan soyuqluq mərhələsinin artıq, bundan sonra arxada qalacağına və Azərbaycanla münasibətlərin müsbət istiqamətdə inkişafı etdiriləcəyinə ümid etməyə dəyər.

"Ümid edirəm ki, biz bu səhifəni çevirmişik və irəliləyəcəyik", - Rusiya Prezidenti V.Putin demişkən.