Rusiyada İnformasiya Sistemləri və Rəqəmsal Xidmətlərin İnkişafı Mərkəzinə azərbaycanlı rəhbərlik edəcək

Moskva, 23 dekabr, AZƏRTAC

İ.M.Seçenov adına Birinci Moskva Dövlət Tibb Universitetində Namiq Səmədovun rəhbərliyi ilə Rusiyada ilk rəqəmsal biofabrikasiya platforması təqdim edilib. İnformasiya Sistemləri və Rəqəmsal Xidmətlərin İnkişafı Mərkəzi canlı toxumaların 3D bioçapının inkişafını sürətləndirməyi və tibbi fərdiləşdirilmiş biotibbi həllərin dövrünə yaxınlaşdırmağı hədəfləyir.

Layihə rəhbəri Namiq Səmədov Rusiyada azərbaycanlı ailəsində dünyaya göz açıb. O, elm, informasiya texnologiyaları və tibb sahəsində çalışır. Onun rəhbərliyi ilə biofabrikasiyadan tutmuş rəqəmsal atlaslara, dərsliklərə və virtual laboratoriyalara qədər bir sıra rəqəmsal məhsullar xətti inkişaf edir.

Namiq Səmədovun AZƏRTAC-ın müxbirinə bildirdiyinə görə, mahiyyəti üzrə rəqəmsal laboratoriya ənənəvi mənada “orqanları çap etmək”lə deyil, hələ faktiki təcrübələrdən əvvəl canlı hüceyrələrlə və toxumalarla nə baş verəcəyini əvvəlcədən anlamaqla məşğuldur. Söhbət gələcək toxumaların və ya orqan fraqmentlərinin rəqəmsal modellərinin yaradılmasından gedir, onlar bioçapdan sonra necə davranacaqlarını - hüceyrələrin harada normal mövcud ola biləcəyi, oksigen və ya qidalanma çatışmazlığı səbəbindən isə harada məhv ola biləcəyi, toxumanın formasını saxlayıb-saxlamayacağı və bədəndə qala bilib-bilməyəcəyini təxmin etməyə imkan verir.

Başqa sözlə, laboratoriya əməkdaşları əvvəlcə bütün prosesi qaralama kimi kompüterdə gözdən keçirirlər və yalnız bundan sonra canlı hüceyrələrlə faktiki işə keçirlər. Bu cür yanaşma səhvləri, uğursuz təcrübələri əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa və xəstələr üçün riskləri azaltmağa imkan verir.

Gələcəkdə laboratoriyanın texnologiyaları birbaşa kompüter və maqnit rezonans tomoqrafiyasının məlumatları ilə əlaqəli ola bilər. Müəyyən bir xəstənin KT və ya MRT müayinəsinə əsasən, istənilən toxuma və ya orqanın dəqiq rəqəmsal modelini yaratmaq, onun istənilən formasını və quruluşunu əvvəlcədən anlamaq və cərrahi müdaxilədən tutmuş fərdiləşdirilmiş implantların yaradılmasına qədər sonrakı tibbi qərarları planlaşdırmaq mümkün olacaq.

Beləliklə, laboratoriyanın inkişafları daha dəqiq, fərdiləşdirilmiş və təhlükəsiz tibbə doğru bir keçiddir, burada qərarlar sınaq və səhv yolu ilə deyil, hesablamalar və proqnozlar əsasında qəbul olunur.

Namiq Səmədov və federal layihələrlə iş üzrə rəis müavini Aleksandr Martınov platformanın işini əyani şəkildə nümayiş etdiriblər. Real vaxt rejimində, yeni biomürəkkəb parametrləri və çap şərtləri təyin etməklə, sistem bir neçə dəqiqə ərzində gələcək biostrukturun 3D modelini yaratdı.

“İlk baxışdan hər şeyin yaxşı getdiyi kimi görünə bilər: hüceyrələr əmələ gəlir və sağ qalma göstəriciləri var”, - deyə tərtibatçılar izah etdilər. - Lakin strukturu kəsib içərisinə baxsaq, hipoksik zonaları, hüceyrələrin oksigensiz qaldığı və ölməyə başladığı sahələri görürük”. Müsahiblərimizin fikrincə, məhz bu məqam uzun müddət bioçapın əsas problemlərindən biri olub.

“Əvvəllər bir təcrübəyə üç, dörd və ya beş həftə sərf edə, bir struktur yetişdirə və sonra onun artıq içəridə öldüyünü başa düşə bilərdik. Bütün sonrakı iş mənasız olurdu”, - deyə N.Səmədov qeyd edib.

Biomürəkkəblər və bioprinterlərə texniki xidmət çox baha başa gəlir, buna görə də laboratoriyalar üçün bu cür ilkin yoxlama sadəcə rahatlıq deyil, həm də sağ qalma alətinə çevrilir. “Bu, real resurs qənaəti və risklərin azaldılmasıdır. Biz artıq kor-koranə işləmirik”, - deyə layihə rəhbəri vurğulayıb.

“Biz plastik və ya süni orqanlardan danışmırıq. Biz mümkün qədər təbii toxumalar yaratmaq üçün canlı hüceyrələr və biomateriallarla işləyirik”, - deyə rəqəmsal laboratoriya əlavə edib. Məhz bu cür yanaşma potensial olaraq müasir tibdə ən aktual problemlərdən birini - donor orqanlarının çatışmazlığını həll etməyə kömək edə bilər. “Bu gün insan sadəcə transplantasiya gözləyərək ona çatmaya bilər. Texnologiya bizə xəstənin öz hüceyrələrindən fərdiləşdirilmiş toxumalar yetişdirməyə imkan verərsə, bu, nəhəng sayda insanın həyatını xilas edə bilər”, - deyə N.Səmədov bildirib.

Layihə iştirakçılarının fikrincə, bu cür texnologiyaların geniş yayılması üçün ən azı on il - klinik sınaqlar, sınaqlar və tənzimləyici prosedurlar tələb olunacaq. Lakin bugünkü addımlar olmadan bu gələcək sadəcə mövcud olmayacaq.

Tibdən başqa, platforma farmakologiyada da tətbiq oluna bilər. Perspektivdə o, yeni preparatların heyvanlar üzərində deyil, yetişdirilən insan toxumaları üzərində sınaqdan keçirilməsinə imkan verəcək ki, bu da tədqiqatları daha dəqiq və etik hala gətirəcək.

İnformasiya Sistemləri və Rəqəmsal Xidmətlərin İnkişafı Mərkəzi təkcə biomühəndisliyin inkişafı ilə deyil, həm də tibb sahəsində təhsil mühiti ilə də məşğul olur. “Rəqəmsal atlaslarımız Seçenov Universitetinin Bakı filialında fəal şəkildə istifadə olunur. Filialın tələbə və müəllim heyətinin təxminən 80 faizi onlarla daim işləyir”, - deyə N.Səmədov vurğulayaraq bildirib ki, bu, belə texnologiyalara tələbatın olmasını təsdiqləyir.

Tərtibatçılar əmindirlər ki, biotexnologiya və rəqəmsal modelləşdirmənin birləşməsi tədricən tibb fəlsəfəsini təsadüfi təcrübələrdən proqnozlaşdırıla bilən və idarəolunan həllərə qədər dəyişir.

Fəridə Abdullayeva

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Moskva