Yox olan varlıq, var olan yoxluq: Yaradılışın sirri harada gizlənir? ELMİN SONU (XXI YAZI)

Elçin Bayramlı

əvvəli burada

https://sesqazeti.az/news/mia/1247475.html

Möcüzəli və mürəkkəb dünyaya səyahət: daxilimizdəki qüsursuz sistem necə yaradılıb?

“Maddi dünyada möcüzəvi bir nizam vardır”- Albert Ensteyn

Yaradılışın ən mürəkkəb və inkişaf etmiş bioloji sistemi olan orqanizmimizdə baş verən hadisələrə qərəzsiz baxmaq və bu mexanizmin möhtəşəmliyini qavramaq üçün öz bədənimizin daxilində bir səfərə çıxaq. Bu səyahətdə bizi inanılmaz sürprizlər gözləyir. Görürük ki, ürəyimizin içində bir generator var və bu generator söndürüldükdə ehtiyat generator işə düşür. İncə bağırsağımızdakı hüceyrələrin qarşılarından keçən yüzlərlə müxtəlif maddə arasından dəmir atomunu tanıyıb tuta bildiyinin şahidi oluruq. Görürük ki, başımızdakı bir vəzdə istehsal olunan bir hormon molekulu çox uzaqda olan təyinat yerinə- məsələn, böyrəyimizə uzunsürən bir səfərdən sonra çatır və oradakı hüceyrələrə nə etmələrini əmr edir. Bu səyahət əsnasında, dərimizdən başlayaraq öz bədənimizin dərinliyinə qədər hər nöqtədə baş verən möcüzəvi hadisələrin şahidi oluruq.

Görürük ki, insan vücudu tamam başqa dünya, mükəmməl formalaşdırılmış bir şəhər kimidir. Bu şəhərdə nəqliyyat yolları, binalar, fabriklər, infrastruktur sistemləri, ən qabaqcıl texnologiyalardan daha üstün texnologiyaya sahib cihazlar, heç gözləmədiyi şəkildə şüur nümayiş etdirən xüsusi elementlər (hüceyrələr, hormonlar, vəzlər), tam təchizatlı əsgərlər və daha çoxu var. Üstəlik, bu dünya təkcə bizim bədənimizdə deyil. Ətrafımızda gördüyümüz hər insan bu möcüzəvi “dünya”ya sahibdir. Bütün insanlar kimi, heyvanlar da bədənlərində qüsursuz sistemlər, şüur lu davranan trilyonlarla hüceyrə, qərar vermə mexanizmləri olan vəzlər, üstün texnologiyaya malik mürəkkəb orqanlara malikdir.

Əti həzm edən turşuları ifraz edərkən, eyni zamanda özü ətdən olan mədənin özünü həzm etməməsi üçün xüsusi bir sistem qurulduğunu, əli kəsildikdə qanın laxtalanması üçün ən az 20 fermentin çox xüsusi bir planla hərəkətə keçdiyini, bədənin içindəki sistemlərdə mövcud olan nizamı və hər nöqtədə nümayiş etdirilən üstün dizaynı görən hər kəs, insan bədənini misilsiz bir güc sahibinin, üstün bir ağıl sahibinin yaratdığını açıq şəkildə görər.

İnsan bədənindəki təxminən 100 trilyon hüceyrə, vəz, bir çox orqan və toxumanın necə koordinasiyalı və yüksək şüurlu bir vəziyyətdə hesablanmış və yüksək dəqiqliklə mütəşəkkil hərəkət etdiyini görəndə adam heyrətə gəlir.

Məsələn, insan istənilən vaxt çox rahat nəfəs ala bilir. Nəfəs aldığı hava nə boğazını yandırır, nə başını gicəlləndirir, nə də başı ağrıyır. Çünki havadakı qazların nisbəti insan orqanizmi üçün ən uyğun miqdarda tənzimlənir. Bunları düşünəndə çox vacib başqa bir məqam ağıla gəlir: Atmosferdəki oksigen miqdarı indiki miqdardan bir az çox və ya bir az az olsaydı, hər iki vəziyyət canlıların yox olmasına səbəb olardı. Yer atmosferinin milyardlarla insanın (həmçinin digər canlıların)rahat nəfəs ala bilməsi üçün mükəmməl balanslı və nizamlı bir şəkildə yaradıldığı aydın görünür.

Bədənimizdəki hər bir hüceyrənin tənəffüs yolu ilə qəbul edilən oksigenə ehtiyacı var. Oksigen olmadan ürəyinizin döyünməsi, əzələlərin hərəkəti, hüceyrə bölünməsi və düşüncə kimi həyati proseslər baş verə bilməz.

Burun nəfəs aldığımız havanı ağciyərlər üçün uyğun edir. Toz, bakteriya və polen kimi təxminən 20 milyard yad maddə burun girişindəki tüklərə ilişib qalır. Bu maneəni aşa bilən zərərli hissəciklər ikinci müdafiə xətti olan selik ifrazatında tutulur.

Aldığımız nəfəsin ağciyərlərə getdiyi yolda qət etdiyi ən uzun yol nəfəs borunun içidir. Traxeyanı meydana gətirən qığırdaq quruluşu hər cür hərəkətə uyğunlaşır və elastikliyi sayəsində daim açıq qalır.

Ağciyərlər yüzlərlə budaqlara ayrılan bronxlardan ibarətdir. Bronxların uclarında "alveollar" adlanan, hər biri təxminən sancaq başı böyüklüyündə hava kisələri var. Sağlam bir ağciyərdə cəmi 300 milyon alveol var. Bu hava kisələrinin ümumi səth sahəsi tennis kortu ölçüsündədir. Bronxlardan keçən hava alveolları doldurur. Aldığınız hər nəfəsin qanınızı təmizləməsini təmin edən sistem sancağın ucu qədər kiçik bir qabarcığa quraşdırılmışdır. Sinənizin içərisinə 300 milyon baloncuğun yerləşdirilməsi və bu baloncukların hər an öz funksiyalarını mükəmməl və qüsursuz yerinə yetirməsi Yaradanın yaratma sənətini nümayiş etdirir.

İnsan səhər güzgüyə baxmağa davam etdikcə ağlına daha əvvəl ağlına belə gətirmədiyi şeylər gələ bilər. Məsələn, insanın kirpikləri, qaşları, sümükləri və dişləri müəyyən uzunluğa çatdıqda onların böyüməsi dayanır. Bununla belə, saçlarının uzanması dayanmır. Başqa sözlə, bədəndə zərərli və ya yararsız bir görünüş yarada biləcək hissələr böyüməyi dayandırarkən, estetik baxımdan xoş görünəcək saçlar böyüməyə davam edir. Bundan əlavə, sümüklərin uzanmasında tam uyğunluq və nisbət var. Məsələn, insanın qol sümükləri uzanır və gövdəsi qısa qalmır. Hər biri tam lazımi anda dayanır, sanki nə qədər getmək lazım olduğunu bilirmiş kimi.

Təbii ki, burada sadalanan şeylər bədəndə baş verən bəzi fiziki faktorlar nəticəsində baş verir. Ancaq düşünən insan da təəccüblənir: Bu kimyəvi reaksiyalar necə baş verir? Hər şeyin lazım olduğu qədər böyüməsini təmin edən hormonları və fermentləri bədənə kim yerləşdirdi? Və onların miqdarına və ifrazat vaxtına kim nəzarət edir? Cavab məlumdur.

Bizi təşkil edən və eynilə bizim kimi canlı olan təxminən 100 trilyon hüceyrəyə həyat verən ürəyimiz bu hüceyrələrin nəfəs almasını və qidalanmasını təmin edir, onları təmizləyir, xəstəliklərini sağaldır və düşmənlərdən qoruyur.

Bütün insanlar dünyaya gəlməzdən əvvəl 9 ay 9 gün ərzində ana bətnində inkişaf etməyə başlayan kiçik hüceyrələr toplusudur... 22-ci gündə o hələ paxladan da kiçikdirlər! Amma bir gün birdən-birə bu kiçik parça əmr almış kimi döyünməyə başlayır! Onun buna necə nail olduğu və niyə “həmin anda” hərəkətə başladığı bəlli deyil.

Ana bətnində yalnız 3 həftəlik olarkən döyünməyə başlayan bu mükəmməl nasosun, ürəyin çox əhəmiyyətli bir məsuliyyəti var; bədəndə qan dövranını təmin etmək. Yəni bizi təşkil edən və eynilə bizim kimi canlı olan təxminən 100 trilyon hüceyrəyə həyat vermək; bu hüceyrələrin nəfəs almasını və qidalanmasını təmin etmək, onları təmizləmək, xəstəliklərini müalicə etmək və düşmənlərdən qorumaqdır.

Ürək davamlı olaraq enerji istehsal edən, qanı koordinasiya edən, öz fəaliyyətini nizamlaya bilən, plan və hesablama, tədbir görmə və tez hərəkət etmə qabiliyyətinə malik xüsusi hüceyrələrdən ibarətdir.

Tüklər insanın ilk formalaşmasında öhdələrinə götürdükləri həyati bir vəzifə ilə qarşımıza çıxır. Sperma və yumurta birləşərək hüceyrə əmələ gətirməzdən əvvəl, yetkin yumurta ananın uterusuna getməlidir. Yumurta döllənmək və ananın uterusuna çatmaq üçün fallopiya borusundan uzun bir yol keçməlidir. Əslində, uşaqlıq borusundakı milyardlarla hüceyrə yumurtanı uterusa çatdırmaq vəzifəsini daşıyır. Bu hüceyrələr səthlərindəki tükcükləri eyni istiqamətdə hərəkət etdirirlər. Bu şəkildə yumurta hüceyrəsini getməsi lazım olan istiqamətə aparır, sanki əldən-ələ çox qiymətli bir yük daşıyırlar. Nəhayət, yumurta onu axtaran sperma ilə qarşılaşır. Spermalardan yalnız biri yumurtaya daxil olmağı bacarır. Döllənmiş yumurta uşaqlıq borusundakı tükcüklərin köməyi ilə ananın uşaqlığına doğru hərəkət edir. Hər hüceyrə öz vəzifəsini tam yerinə yetirir.

Bu elmi faktlara əsasən deyə bilərik ki, bizim doğumumuz bu tüklərin birgə hərəkətindən qaynaqlanır. Bundan əlavə, bu mürəkkəb sistem həyatımızın nə qədər ipdən asılı olduğunu göstərir.

Bədənimizin hər yerinə çatan hüceyrələrimizin və qanımızın böyük bir hissəsi sudur. Bu suyun yumşaqlığı bir qədər zəif olsaydı, qanın damarlarımızdan axması çox çətinləşərdi. Qaraciyərin mürəkkəb damar şəbəkəsi heç vaxt qurulmazdı.

Bədənimizdəki təxminən 5 milyard kapilyarın ümumi uzunluğu 950 km-dir. Bəzi məməlilərdə əzələ sahəsinin bir kvadrat santimetrində 3000 açıq kapilyar var. Əgər insan bədənindəki ən kiçik kapilyarlardan 10 minini yan-yana qoysaq, onların ümumi qalınlığı ancaq qələmin qurğuşun hissəsinin böyüklüyündə olardı. Bu kapilyarların diametri 3-5 mikron arasında dəyişir. Bu millimetrin 3 və ya 5 mində biri deməkdir.

Amma təbii ki, qanın bu qədər dar damarlardan tıxanmadan və ağırlaşmadan hərəkət etməsi suyun yüksək axıcılığı sayəsində mümkün olur. Kapilyar sistem yalnız kanallara vurulan maye yüksək axıcılığa malik olduqda işləyir.

Quranda hər şey üçün bir ölçü təyin edildiyi bildirilir:

“O, hər şeyi müəyyən bir ölçü və nizam ilə yaratmışdır”. (Furqan surəsi, 2)

Bu mövzuda gördüyümüz və göstərdiyimiz nümunələrin mövcud faktlarla müqayisədə son dərəcə məhdud olduğu aydındır. Dünyada mövcud olan tarazlıq nümunələrini saymaqla qurtarmaq mümkün deyil. Ancaq düşünən insan kainatın hər küncündə mövcud olan nizamı, mükəmməlliyi və tarazlığı açıq şəkildə görə bilir. Yaradan dünyamızda canlı və cansız hər şeyi mükəmməl bir dizaynla yaratmış və onu bizim xidmətimizə vermişdir. Bu həqiqət Quranda belə bildirilir:

(Bir nemət olaraq) O, göylərdə və yerdə olan hər şeyi sizə ram etdi. Şübhəsiz ki, bunda düşünən insanlar üçün ibrətlər vardır. (Quran, Casiyə surəsi, 13)

Ardı olacaq

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Elmi-kütləvi, mədəni-maarif, təhsil proqramlarının hazırlanması” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb