Müəllimlərlə bağlı yeni təklif: “Təhsildə uçururm yarada bilər”

Son illər ölkədə repetitorluq geniş vüsət alıb. 

Hamıya məlumdur ki, bu gün hətta I sinif şagirdləri belə, repetitor fəliyyətindən yararlanırlar. Repetitorluqla məşğul olanların əksəriyyəti məktəbdə çalışan müəllimlərdir, digər qrup isə müstəqil olaraq bu istiqamətdə fəaliyyət göstərirlər. Azərbaycan, Rusiya və Türkiyənin iqtisad elmləri doktoru, professor Zahid Məmmədov belə bir təkliflə çıxış edib ki, məktəblərdə pedaqoqlar fəaliyyət göstərir, repetitor isə müəllim deyil, təlimçidir: 

“Buna görə də bu fəaliyyət qanunsuz sahibkarlıq sayılır. Təklif edirəm ki, repetitorlar rəsmi olaraq Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən sertifikasiyadan keçsinlər. Necə ki, bütün həkimlər fəaliyyət göstərmək üçün Səhiyyə Nazirliyindən akkreditasiya almalıdır, eləcə də bütün repetitorlar mütləq sertifikatlaşdırılmalıdır. Biz bilməliyik ki, bu şəxslər kimdir və hansı səviyyədə təhsil xidməti göstərirlər. Ona görə də repetitor nazirlik tərəfindən sertifikat aldığını təsdiq etməli və təlimçi kimi fəaliyyət göstərməlidir. Bundan əlavə, bu sahədə əldə edilən gəlirlər də rəsmi şəkildə vergiyə cəlb olunmalıdır”. 

Sertifikasiya repetitorluğu qanuniləşdirməklə yanaşı, bahalaşdıracaqmı və vergidən yayınma hallarının qarşısını ala bilərmi? 

Məsələ ilə bağlı təhsil üzrə ekspert Kamran Əsədov “Cebheinfo.az”a bildirib ki, professor Zahid Məmmədovun təklifi – yəni repetitorluğun rəsmi şəkildə qanuniləşdirilməsi və repetitorların Elm və Təhsil Nazirliyi (ETN) tərəfindən sertifikasiyadan keçirilməsii təşəbbüsü təhsil sektorunda köklü dəyişikliklərə yol aça bilər. İlk baxışdan müsbət görünməsinə baxmayaraq, bir sıra çətinlikləri və riskləri də özündə ehtiva edir: 

“İlk növbədə qeyd etmək lazımdır ki, repetitorluq bu gün Azərbaycanda paralel təhsil bazarının əsas komponentidir. Rəsmi statistikaya əsasən, 11-ci sinif şagirdlərinin təxminən 80 faizi ali məktəbə hazırlaşmaq üçün fərdi müəllimlərin xidmətindən istifadə edir. Bu rəqəm faktiki olaraq repetitorluğun sistem xarakteri daşıdığını və artıq təhsil sisteminin ayrılmaz bir hissəsinə çevrildiyini göstərir. Lakin bu fəaliyyət hazırda tamamilə tənzimlənməmiş və əsasən qeyri-rəsmi formada həyata keçirilir. 

Bu isə öz növbəsində vergidən yayınma hallarının artmasına, qeyri-bərabər rəqabətə və tədris keyfiyyətində standartlaşmanın olmamasına səbəb olur. Zahid Məmmədovun təklif etdiyi kimi repetitorların sertifikatlaşdırılması tədris keyfiyyətinin artırılmasına müsbət təsir göstərə bilər. Belə ki, sertifikatlaşdırılmış repetitor nazirliyin müəyyən etdiyi metodik göstərişlərə və etik prinsiplərə əməl etməlidir. Bu həm tədrisin peşəkar səviyyədə qurulmasına, həm də valideynlərin daha etibarlı müəllim seçiminə imkan yaradar. 

Tədrisin keyfiyyəti artar, müəllimlər arasında sağlam rəqabət formalaşar və təhsildə təsadüfi şəxslərin fəaliyyəti məhdudlaşdırılar. Bundan başqa, dövlət tərəfindən nəzarət olunan repetitor fəaliyyəti, distant və ya fiziki formada keçirilən ödənişli dərslərin vergiyə cəlb edilməsinə hüquqi əsas yaradacaq”. 

Vergidən yayınma məsələsinə gəlincə, ekspert deyir ki, bu sahənin leqallaşdırılması müəyyən mənada bu halların qarşısını ala bilər: 

“Çünki rəsmi fəaliyyət göstərən repetitorun gəlirləri şəffaf uçotda olacaq və müvafiq olaraq sadələşdirilmiş vergi (məsələn, mikro sahibkarlıq subyekti kimi 2-5% arası) ödəmək məcburiyyətində qalacaq. Dövlət Vergi Xidmətinin məlumatlarına görə, hazırda repetitorluqla məşğul olan şəxslərin çox az bir hissəsi vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçib. Bu isə on milyonlarla manatlıq bir dövriyyənin dövlət büdcəsinə heç bir töhfə vermədən fırlanmasına səbəb olur. Qanuni əsas yaradılarsa və fəaliyyət lisenziyalaşdırılarsa, bu, həm dövlət, həm də vətəndaş üçün faydalı ola bilər. Lakin məsələnin digər tərəfi də var. Repetitorluğun sertifikatlaşdırılması onun qanuniləşməsi ilə yanaşı, bahalaşmasına səbəb olacaq. 

Çünki rəsmi qeydiyyat, vergi öhdəliyi, sertifikat alma xərcləri və təlimlərdə iştirak – bütün bunlar əlavə xərclərdir və bu xərclər son nəticədə valideynlərin ödədiyi məbləğlərə yansıyacaq. Hazırda 1 saatlıq fərdi dərs 15-40 manat arasında dəyişirsə, bu məbləğ yeni sistemdə daha da arta bilər. Nəticədə repetitorluq imkanlı ailələrin övladları üçün daha əlçatan olacaq, imkanları məhdud olanlar isə bu xidmətdən istifadə edə bilməyəcək. 

Bu isə təhsildə sosial ədalətsizliyi dərinləşdirə bilər. Bundan əlavə, bu sistemin tətbiqi üçün genişmiqyaslı mexanizm və nəzarət strukturu tələb olunur. Kimlər sertifikat verəcək və hansı meyarlarla müəllimlərin peşəkarlığı qiymətləndiriləcək? Pedaqoji kadrların əksəriyyəti bu prosesə necə yanaşacaq? Bu suallar cavabsız qaldıqca, prosesin uğurla icrası sual altına düşür”. 

Eksperin sözlərinə görə, dünya təcrübəsində isə bu məsələyə fərqli yanaşmalar mövcuddur: “Məsələn, Sinqapur, Cənubi Koreya və Yaponiya kimi ölkələrdə repetitorluq rəsmi fəaliyyət sahəsi kimi tanınır və bu sahədə çalışan şəxslər lisenziyaya malik olmalıdırlar. Eyni zamanda, dövlət öz təhsil sistemini elə təşkil edir ki, repetitorluğa ehtiyac minimuma endirilir. Finlandiya modelində isə repetitorluq, ümumiyyətlə, arzuolunmaz hesab olunur, çünki məktəb təhsili tam və əhatəlidir. 

Zahid Məmmədovun təklifi müsbət niyyət daşıyır və təhsildə peşəkarlığın artırılmasına, vergidən yayınmanın qarşısının alınmasına kömək edə bilər. Lakin bu proses mərhələli şəkildə, sosial balans və tədris keyfiyyəti nəzərə alınaraq həyata keçirilməlidir. Əks təqdirdə, repetitorluğun qanuniləşdirilməsi onu yalnız əlçatmaz və formal bir sistemə çevirər, sosial ədalətsizliyi dərinləşdirər və təhsildə uçurum yarada bilər”. 

Nigar Abdullayeva 
“Cebheinfo.az”

Açar sözlər: Müəllimlər təhsil ekspert repetitor