Qazaxıstan və Çin arasında nümunəvi münasibətləri var Politoloq

Çin ilə beş Mərkəzi Asiya ölkəsi arasında əlaqələrin inkişafı üçün yeni planın formalaşdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edən mühüm diplomatik addımdır.

525.az xəbər verir ki, bu barədə politoloq İlqar Vəlizadə bildirib.

Bir neçə gün əvvəl Astanada keçirilmiş Çin-Mərkəzi Asiya sammitini şərh edən politoloq “kazinform”a deyib ki, Ukraynada müharibənin davam etdiyi, Yaxın Şərqdə müharibənin vüsət aldığı indiki şəraitdə fövqəldövlətlərin liderlərinin hər hansı bir hərəkəti, addımı və ya bəyanatı təbii olaraq diqqəti cəlb edir. Mərkəzi Asiya-Çin formatındakı bu səfər də istisna deyil.

“Çin lideri Si Cinpinin regiona səfəri bu mənada əlamətdardır. Bu gün təhlükəsizlik sektorunda ümumi iqtisadi, siyasi ekosfer, hətta deyək ki, ekosfer yaratmaq üçün tərəflərin atdığı addımlar təbii olaraq diqqəti cəlb edir. Bu gün Çin, eləcə də Mərkəzi Asiya ölkələri üçün öz maraqlarının həyata keçirilməsinə əsaslanan xarici siyasətin sabitliyini və proqnozlaşdırıla bilməsini təmin etmək vacibdir.

Çin üçün Mərkəzi Asiya ölkələri beynəlxalq münasibətlər sistemindəki böhran, beynəlxalq təhlükəsizlik sahəsinin faktiki olaraq yalnız kağız üzərində qaldığı bir şəraitdə proqnozlaşdırıla bilən və qarşılıqlı faydalı əlaqələr qurmağa imkan verən regiondur. Burada Mərkəzi Asiya ölkələri ilə Çin arasında qarşılıqlı əlaqələr xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Avrasiyanın mərkəzində bu, ümumi təhlükəsizlik sisteminə arxalanaraq uzunmüddətli əlaqələr quran ölkələrin, millətlərin və siyasi sistemlərin unikal simbiozudur. Bu regionda formalaşmaqda olan oyun qaydaları təkcə Mərkəzi Avrasiyada deyil, beynəlxalq münasibətlərdə də proseslərə çox ciddi təsir edir, ona görə də bu səfər diqqəti hadisəyə və onun nəticələrinə yönəldir”, - Vəliyev söyləyib.

Onun sözlərinə görə, Prezident Kasım-Jomart Tokayev Si Cinpini “böyük dövlət xadimi” kimi səciyyələndirilməsi onun xidmətlərinə verilən qiymətdir, o cümlədən Çin və Qazaxıstan, ümumilikdə Orta Asiya ilə Çin arasında ikitərəfli münasibətlər baxımından: “

Məsələ burasındadır ki, məhz Si Cinpinin dövründə irimiqyaslı iqtisadi layihələr həyata keçirilməyə, Çinin Mərkəzi Asiya regionunda iştirakı artmağa başladı və bu, təbii ki, regionların inkişafına təkan verdi. Qeyd etmək kifayətdir ki, “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü Si Cinpin tərəfindən irəli sürülüb və bu gün o, Orta Dəhlizin əsasını təşkil edir. Bu təşəbbüs çərçivəsində dünya okeanına çıxışı olmayan Mərkəzi Asiya ölkələrinə logistika sxemlərini inkişaf etdirmək, regional və beynəlxalq arenada mövqelərini möhkəmləndirmək, digər ölkələrlə ticarət və iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirmək imkanı verilir”.

Politoloq deyib ki, Orta Dəhliz bu gün Mərkəzi Asiya ölkələri arasında təkcə Çinlə deyil, həm də Avropa İttifaqı, Qərb və Yaxın Şərqlə əlaqələrin mərkəzi halqasıdır. Ona görə də Si Cinpinin təşəbbüsü Mərkəzi Asiya ölkələrinin potensialının inkişafı da daxil olmaqla mühüm addımdır.

Digər tərəfdən, Si Cinpin sülhün, sabitliyin, təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinin digər ölkələrin ərazi bütövlüyünü, suverenliyini, daxili işlərinə qarışmamaq prinsipini tanıyan müddəalarına əsaslanan bir sıra beynəlxalq təşəbbüslər irəli sürmüş şəxsdir.

O, bu dəyərləri beynəlxalq arenada və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə münasibətlərdə təbliğ edir və buna görə də belə böyük nüfuz qazanıb.

“Biz görürük ki, bir sıra hallarda bir çox dövlətlər bu dəyərləri və prinsipləri sözlə bəyan etsələr də, əslində onlara əməl etmirlər: başqa ölkələrin daxili işlərinə qarışır, onlara şərtlər diktə etməyə çalışırlar. Çində bu yoxdur. Si Cinpin siyasi xadim kimi həmişə bu cür praktikaların əleyhinə olub. Bu, həm də Mərkəzi Asiya liderləri tərəfindən və xüsusən də Qazaxıstan-Çin münasibətlərinin inkişafı fonunda ona xüsusi hörmət gətirib.

Si Cinpinin dövründə Çin region ölkələri, xüsusən də Qazaxıstanla bir çox strateji müqavilələr bağlayıb. Və hər dəfə şəxsən vurğulayırdı ki, Qazaxıstanın ərazi bütövlüyü, suverenliyi və sərhədlərinin toxunulmazlığı Çin üçün “qırmızı xətt”dir. O, hər zaman Qazaxıstanın öz sərhədləri daxilində birliyini dəstəkləyəcək və hətta müəyyən dərəcədə bu ölkənin təhlükəsizliyinin təminatçısı kimi çıxış edəcək. Bu, bu gün Qazaxıstanın Çinə və onun rəhbərinə münasibətini müəyyən edən çox mühüm mesajdır”.

Politoloq əlavə edib ki, bu gün beynəlxalq münasibətlər sistemi, siyasi, hüquqi və beynəlxalq sənədlər bir sıra hallarda öz effektivliyini itirib və lazım olduğu kimi işləmir. Bu baxımdan Çinin Qazaxıstanın ərazi bütövlüyü və suverenliyini dəstəkləyən hərəkətləri və bəyanatları prinsipial əhəmiyyət kəsb edir: “Çin ən böyük fövqəldövlətlərdən biridir, BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvüdür və onun xüsusilə Qazaxıstanla bağlı bəyanatları çox dəyərlidir. Bunlar Qazaxıstanın təhlükəsizliyinə təhdid yarandığı halda konkret əməli hərəkətlər formasını ala biləcək bəyanatlardır. Bir çox ölkələr bunu bilir və bu, müəyyən dərəcədə Qazaxıstana qarşı mümkün aqressiv planların həyata keçirilməsində çəkindirici rol oynayır.

Qazaxıstan və Çini bir tərəfdən tarix və praqmatizm, digər tərəfdən isə beynəlxalq münasibətlərin qurulmasında oxşar yanaşmalar birləşdirir. Qeyd etmək lazımdır ki, bir-birinin daxili işlərinə qarışmamaq prinsipi Astana ilə Pekin arasında münasibətlərin xarakterini müəyyən edən təməl prinsipdir. Bəzən görürük ki, ayrı-ayrı ölkələr irimiqyaslı əməkdaşlıq layihələrini həyata keçirmək adı ilə başqa dövlətlərin daxili işlərinə qarışmağa – hansısa şərtləri diktə etməyə çalışırlar. Bu, həmişə açıq şəkildə deyil, çox vaxt örtülü formada olur. Qazaxıstanla Çin arasındakı münasibətlərdə belə deyil. Nə Çin Qazaxıstanın daxili işlərinə qarışır, nə də Qazaxıstan Çinin. Ona görə də görünən odur ki, bunlar nümunəvi əlaqələrdir və ticarət-iqtisadi əlaqələrin, siyasi və humanitar əlaqələrin xarakteri və dinamikası bunu bir daha təsdiq edir”.

Pərvanə Sultanova