Qərbi Azərbaycan Xronikası: Aralıq Kolanlı, Aralıq Oxçu, Arbat türk tarixinin izi

Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində jurnalist Əsgər İbrahimovun müəllifliyi ilə Baku TV-də "Azərbaycanlı əhalisi erməni kimi göstərilən kənd" adlı süjet hazırlanıb.

Bugünkü süjetdə ermənilərin saxta addəyişmə terroruna məruz qalan Aralıq Kolanlı, Aralıq Oxçu, Arbat toponimi haqqında söz açılıb.

Bildirilib ki, Qərbi Azərbaycan qədim türk tayfalarının yaşadığı mühüm coğrafi məkandır və əsrlər boyu bu ərazidəki yurd yerlərinin türklərə məxsusluğu bütün mənbələrdə əksini tapıb.

Aralıq Kolanlı - Karpibasar mahalının Üçkilsə, sonralar Eçmiədzin adalandırılan rayonda kənd olub. 1831-ci ildən yaşayan azərbaycanlılar 1919-cu ilin sonunda erməni təcavüzünə məruz qalaraq deportasiya olunub və kəndə xaricdən köçürülən ermənilər yerləşdirilib. İndiki Ermənistanda 1920-ci ildə sovet hökuməti qurulandan sonra sağ qalanlar ata-baba torpaqlarına qayıdıblar. SSRİ Nazirlər Sovetinin xüsusi qərarları ilə kənddə yaşayan azərbaycanlılar 1948-1949-cu illərdə tarixi-etnik torpaqlarından zorla Azərbaycana köçürülüblər. Kəndin adı əvvəlcə Aralıq, 1978-ci il yanvarın 25-dən isə yenidən dəyişdirilib Qriboyedov qoyulub.

Aralıq Oxçu - Zəngəzur mahalının Qafan rayonunda kənd olub. Burada 1897-ci ildə 148 nəfər azərbaycanlı yaşayıb və onlar 1905-1906-cı illərdə erməni təcavüzü nəticəsində deportasiya olunub və kənd ləğv edilib.

Arbat - Zəngibasar mahalının Zəngibasar, sonralar Masis adlandırılan rayonda kənd adıdır. 1831-ci ildən burada yaşayan sakinlər 1918-ci ildə qovulublar və kəndə Türkiyədən köçürülən ermənilər yerləşdiriliblər. SSRİ Nazirlər Sovetinin 1948-ci il xüsusi qərarları ilə onlar zorla Azərbaycana köçürülüblər.

Sonda vurğulanıb ki, bu toponimlər qədim dövrlərdən türk torpaqları olan Qərbi Azərbaycanın çox zəngin tarixi, burada yaşayan əhalinin isə dərin kökünü və irsini göstərən nümunələrdir: "Ona görə ta qədimdən yaşayıb məskən salan insanların doğma yurda qayıtması və irsinə sahib çıxması qaçılmazdır".

Ümumiyyətlə, Qərbi Azərbaycana aid toponimlərin, oykonim, oronim və hidronimlərin öyrənilməsi və təbliği günümüzün reallığı olmaqla yanaşı, gələcək nəsillərin doğma yurd-yuvamıza sahib çıxması baxımından çox böyük məna və əhəmiyyət daşıyır. Çünki bunlar yerli xalqın tarixini, etnoqrafiyasını, coğrafiyasını əks etdirir. Hazırlanan süjetlə də ermənilər tərəfindən dəyişdirilən Qərbi Azərbaycan toponimlərinin tarixi və etimologiyası araşdırılır, həmçinin yer adlarının mənşəyi, mənası və sonrakı taleyi haqqında məlumat verilir.

Xatırladaq ki, Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsinin məqsədi tarixi qədim torpaqlarımızın adının yaşadılması, tanıdılması, həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qoyulmasından, həmin ərazilərdə mövcud olmuş, lakin adı silinən toponimlərin, saysız-hesabsız yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri - qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, at-qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqların üzə çıxarılması, həmin ərazinin təmiz oğuz-türk məskənləri olduğunu təsdiq edən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıdır.

Həmçinin Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycanla bağlı dediyi "XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin", - fikrini əsas tutaraq Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasından irəli gələn vəzifələrin təbliğidir.

Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixçilərin, araşdırmaçıların düşüncələrini, deportasiyaya məruz qalmış şəxslərin həyat hekayəsini işıqlandırmaqdır.

Ətraflı süjetdə:

Qərbi Azərbaycan Xronikası: Aralıq Kolanlı, Aralıq Oxçu, Arbat - türk tarixinin izi