Qivami Rəhimli: “Atalar sözünə bənzəyən ömür Əbülqasım Hüseynzadənin irsinə səyahət”

Bakı, 29 avqust, AZƏRTAC

BDU-nun dosenti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, bp şirkətinin hökumətlə əlaqələr üzrə baş müşaviri Qivami Rəhimli folklorumuzun unudulmaz siması – Əbülqasım Hüseynzadənin xatirəsinə həsr etdiyi məqaləni AZƏRTAC-la bölüşüb. Bu yazı sentyabr ayında dünyaya göz açmış böyük folklorçunun 135 illik yubileyinə və eləcə də bu ayda fani dünyanı tərk etmiş Əbülqasım Hüseynzadənin anım gününə dərin ehtiram və onun irsinin yaşadılmasında xidmətləri olanlara minnətdarlıqdır.

AZƏRTAC məqaləni təqdim edir:

Əbülqasım Hüseynzadə “Atalar sözləri” kitabını Qivami Rəhimlinin həyat yoldaşı, o zamanlar azyaşlı olan qohumu İradəyə öz avtoqrafı ilə hədiyyə edib

Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının ən mühüm qatlarından biri atalar sözləri və məsəllərdir. Bu sahədə misilsiz xidmətləri ilə tanınan Əbülqasım Hüseynzadə ömrünü xalq hikmətinin toplanmasına və gələcək nəsillərə çatdırılmasına həsr edib. Onun topladığı minlərlə atalar sözü Azərbaycan xalqının mənəvi sərvətinin canlı güzgüsüdür. Ən maraqlısı isə odur ki, özü də sanki bir atalar sözünü xatırladırdı – zahiri görkəmi, danışıq tərzi, davranışları ilə bütöv bir hikmət təcəssümü idi. Əbülqasım Hüseynzadənin zəhməti nəticəsində yüzlərlə atalar sözü unudulmaqdan xilas olmuş, yazıya alınaraq xalqın hafizəsinə köçürülüb. Əbülqasım Hüseynzadə 1988-ci ilin sentyabrın 1-də dünyasını dəyişsə də, onun topladığı hikmətlər bu gün də yaşayır.

Onun həyat hekayəsi Hacı Zeynalabdin Tağıyev kimi xeyriyyəçi ilə bağlı xatirələrlə işıqlanır. Atası Nurməhəmmədin gözləri işdəki qəza nəticəsində şikəst olanda, balaca Əbülqasımı mollaxanadan çıxarıb rus-tatar məktəbinə qoymağı məhz Hacının dəstəyi mümkün etmişdi. Yeddi il ərzində hər ay məktəb xərcliyini Tağıyevin idarəsindən alması onun taleyini dəyişdi. Əgər Hacı Zeynalabdin Tağıyev olmasaydı, bəlkə də Azərbaycan folkloru Əbülqasım Hüseynzadə kimi bir xəzinəni qazanmayacaqdı. Bu fakt özü həm Ə.Hüseynzadənin həyatında, həm də bütövlükdə Azərbaycan maarifçilik tarixində mühüm bir səhifədir.

Əbülqasım Hüseynzadə respublika rəhbərliyi tərəfindən mükafatlandırılarkən

Əbülqasım Hüseynzadənin söhbətləri, həyat fəlsəfəsi, davranış tərzi sanki bir atalar sözünün canlı izahı idi. O, yaddaşının gücü ilə keçmişi bu günə daşıyır, sadə gündəlik söhbətlərində belə xalq hikmətinin parıltılarını nümayiş etdirirdi.

Əbülqasım Hüseynzadə böyük türk mütəfəkkiri və içtimai xadim Nazim Hikməti xəstəlik dövründə yataqda ziyarət edərkən

Əbülqasım Hüseynzadənin irsinin yaşadılmasında Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin direktoru, akademik Rafael Hüseynin rolu xüsusi qeyd olunmalıdır. O, bu böyük xəzinənin qorunub öyrənilməsinin əsas təminatçılarından biridir. Rafael müəllim böyük folklorçu - Əbülqasım Hüseynzadənin həyat və yaradıcılığı ilə bağlı dəyərli tədqiqatlar aparıb, onun söhbətlərini, xatirələrini və mədəni irsini yazıya köçürərək unudulmaqdan qoruyub. Rafael Hüseyn yalnız bir tədqiqatçı deyil, həm də bir yaddaş qoruyucusu, milli-mədəni dəyərlərin gələcəyə ötürülməsi üçün çalışan bir vəfa adamıdır.

Rafael müəllimin qələmə aldığı yazılar, hazırladığı materiallar sayəsində Əbülqasım müəllim bu gün də canlıdır. Onun sayəsində biz bu gün Əbülqasım müəllimin səsini eşidə, söhbətlərinin işığında isinə bilirik. Rafael Hüseynin gördüyü işlər nəticəsində Əbülqasım Hüseynzadənin adı yalnız yaddaşlarda deyil, həm də elmi əsərlərdə və publisistik yazılarda əbədiləşib.

Rafael Hüseyn mətbuatda dərc etdirdiyi yazılar Əbülqasım Hüseynzadənin həyat və yaradıcılığını işıqlandırıb, onun topladığı atalar sözlərinin əhəmiyyətini göstərib. Bununla yanaşı, o, radio və televiziya verilişlərində çıxış edərək Əbülqasım Hüseynzadənin xatirələrini, həyat yolunu və folklor xəzinəsini xalqa çatdırıb. Bu çıxışlar böyük folklorçunun irsinin yalnız yazılı qaynaqlarda deyil, həm də canlı sözün gücü ilə yaşamasına səbəb olub.

Bu işin daha da zənginləşməsinə töhfə vermək mənə də qismət oldu. Rafael müəllimin təşəbbüslərinə dəstək olaraq, bağ evimizdə unudulmaz bir görüş təşkil etdim. Görüşdə Əbülqasım Hüseynzadənin oğlu Fərhad müəllim, kürəkəni Seyfi müəllim və nəvəsi Xəyyam iştirak edirdi.

Söhbətlər olduqca maraqlı və səmimi keçdi. Ailə üzvlərinin dilindən səslənən xatirələr Əbülqasım Hüseynzadənin obrazını daha da dolğunlaşdırdı. Rafael müəllim həmin xatirələri diqqətlə dinləyərək qeydlər apardı və sonradan onları araşdırmalarında istifadə etdi. Bu görüşün fotoları da həmin anların dəyərini və əhəmiyyətini əbədiləşdirir.

Əbülqasım Hüseynzadənin ailəsi ilə görüşləri təşkil etmək, arxiv materiallarını toplamaq, Rafael müəllimin araşdırmalarına dəstək vermək – bütün bunları mən sadəcə bir vətəndaş borcu hesab edirəm. Çünki belə şəxslərin irsi yalnız kitabxanalarda qalmaqla deyil, həm də cəmiyyətin yaddaşında daim canlı olmaqla yaşamalıdır. Mənim üçün bu, mənəvi bir çağırışdan çox – işıqlı ruhların cazibəsini gələcəyə çatdırmaq missiyasıdır.

Əslində, Əbülqasım Hüseynzadə ilə mənim yolum çox əvvəllər – institut illərində kəsişmişdi. Hələ tələbəlik illərində çap üzü gördüyü ilk elmi işim ingilis və Azərbaycan dillərindəki atalar sözlərinin müqayisəli təhlilinə həsr olunmuşdu. Həmin elmi işdə Azərbaycan dilindəki nümunələrə istinad edərkən, əsas mənbələrdən biri məhz Əbülqasım Hüseynzadənin topladıqları atalar sözləri olmuşdu.

O zaman mən bu böyük folklorşünasın zəhmətinə yalnız bir tələbə-tədqiqatçı kimi borclu idim. Lakin sonradan tale elə gətirdi ki, mən həyatımı onun qohumu ilə bağladım. Beləcə, elmi fəaliyyətimdə örnək aldığım bir şəxsiyyət sonradan mənim şəxsi həyatımın da ayrılmaz parçasına çevrildi. Bu, mənim üçün sadəcə xoş təsadüf deyil, gözəl bir tale qisməti oldu.

Vaxt qəribə bir qüvvədir – yaddaşın dərinliklərində gizlənmiş xatirələri qəfil işıqlandırır, illərin pərdəsi arxasında qalan səsləri yenidən eşitdirir.

Bu yazını qələmə alarkən bir daha dərk etdim ki, işıqlı simaların cazibəsi tükənmir. Həm Əbülqasım Hüseynzadə, həm də Rafael Hüseyn – Azərbaycan xalq yaddaşının davamlılığını təmin edən işıqlı simalardır. Onlar yaddaşımızda, sözlərimizdə, ən əsası isə işıqlı işlərində daim yaşayırlar. Bu yolun bir parçası olmaq, bu işə dəstək vermək isə mənim üçün böyük iftixardır.