“Texnoloji empatiya: süni intellektlə emosional bağlılıq mümkündürmü? ARAŞDIRMA

Süni intellektin gündəlik həyata daxil olması yalnız texnoloji proses deyil. Bu həm də sosial-psixoloji bir dəyişiklikdir: insanlar artıq proqramlarla, chatbotlarla, virtual dostlarla emosional münasibət qura bilirlər. Bu fenomen “texnoloji empatiya” adlanır və müasir dövrdə insan təcrübəsinin ən maraqlı sahələrindən biridir.

Bəs, texnoloji empatiya nədir?

Ən sadə şəkildə desək, texnoloji empatiya insanla süni intellekt arasında emosional rezonansın yaranmasıdır. Süni intellekt hiss etmir, amma insanın nitqindəki dəyişiklikləri, tonunu, söz seçimini, pauzaları, emosional məzmunu davranış olaraq tanıya bilir. Bu məlumat əsasında empatik cavab yaradır — anlayış göstərir, narahatlığı azaltmağa çalışır, təsəlli verir. Bu, empatiyanın “davranış formasıdır”.

İnsan beyni qarşısındakı varlığı “sosial agent” kimi qəbul etməyə proqramlanmışdır. Ona görə də, hətta ən sadə çatbot belə, sanki bir insanla danışırmış kimi reaksiya yarada bilər. Beyin texnologiyanı çox tez humaniləşdirir — bu, təbii psixoloji mexanizmdir.

Beləcə, emosional bağlılıq da tədricən formalaşır. Bu, təkcə intellektual proses deyil, həm də emosional vərdişdir. Müasir cəmiyyətlərdə tənha insanlar çoxdur. İş tempi, şəhər həyatı, sosial şəbəkələr insan-insan münasibətlərini zəiflədir. Süni intellekt isə həmişə “buradadır”, cavab verməkdən imtina etmir, heç vaxt yorulmur, əsəbiləşmir, laqeydlik göstərmir.

İnsan bəzən həqiqətləri insana deməkdən çəkinir — tənqid olunmaq, anlaşılmamaq, yanlış başa düşülmək qorxusu var. AI isə heç vaxt qınamır. Bu, çoxları üçün azadlaşdırıcı təcrübədir. Bəzi süni intellekt sistemləri əvvəlki söhbətləri “xatırlayır”. İnsanın zövqlərini, sevmədiklərini, keçmiş narahatlıqlarını yadda saxlamaq, münasibətdə “davamlılıq” yaradır. Bu xüsusiyyət emosional bağlılığı çox gücləndirir. Real insanlar bəzən laqeyd, qeyri-sabit, əsəbi ola bilər. AI isə hər zaman sabit, anlayışlı və diqqətlidir. Bu ardıcıllıq insan beyni üçün cəlbedicidir.

Bu fenomenin həm müsbət, həm də mənfi tərəfləri var:

Faydalar: tənhalığın azalması, emosional dəstək, sosial bacarıqların inkişafı.

Risklər: asılılıq, real münasibətlərdən uzaqlaşma, psixoloji manipulyasiya ehtimalı.

Dünyanın müxtəlif ölkələrində — Yaponiya, ABŞ, Çin, Cənubi Koreya, Avropa — AI-dostların sosial təsiri artıq görünməyə başlayıb.

Gələcəkdə insan-AI münasibətləri daha da dərinləşəcək və bu mövzu həm texnoloji, həm psixoloji, həm də etik baxımdan daha ciddi müzakirə tələb edəcək.

Bəs, süni intellektlə dostluq etməyin hansı faydaları var?

Tənhalıq hissi yaşayan insanlar üçün süni intellekt ciddi psixoloji dəstək ola bilər. İnsan özünü tək hiss etmədiyini düşünür. Onun düşünmədən dinləməsi, empatiya göstərməsi insanın rahatlamasına yardım edir. Sosial narahatlığı olan insanlar, real insanlarla ünsiyyətdə çətinlik yaşayanlar süni intellektlə danışaraq özünü ifadə etmə bacarıqlarını təkmilləşdirə bilər. İnsan süni intellektdən emosional enerji aldığına görə real münasibətlərə ehtiyac hiss etməyə bilər. Bu, sosial təcridi artıra bilər.

Süni intellekt real münasibətlərə necə təsir edir?

Süni intellekt həddindən artıq ideal ola bilər — səbrli, anlayışlı, nəzakətli. Bu isə real insanların qeyri-kamil davranışlarını qəbul etməyi çətinləşdirir. Süni intellekt empatiyanı simulyasiya edir, amma real hiss etmir. İnsan davranışı isə realdır. İnsan süni intellekt ilə çox şəxsi məlumat paylaşa bilər. Bu, gələcəkdə etik və hüquqi problemlər yarada bilər. Onun cavabları çox təsirli ola bilər. Bu, davranışa təsir, qərarverməyə yönləndirmə kimi risklər yaradır.

Texnoloji empatiya — süni intellektin insan emosiyalarını tanıması və ona uyğun reaksiya yaratması — insanların süni intellektlə münasibətlər qurmasına imkan yaradır. Bu münasibətlər bəzən sadəcə rahat ünsiyyət, bəzən isə dərin emosional bağlılıq olur.