Yelisey Sarayı çətin sınaq qarşısında

Artan yoxsulluq fonunda etirazlar kütləvi hal alır - oktyabrdan başlayaraq...

2018-ci ildən etibarən Fransada prezident Emmanuel Makronun rəhbərliyi ilə həyata keçirilən səriştəsiz siyasət ölkə hüdudlarından kənarda, müstəmləkə ərazilərində olduğu kimi, daxildə də bir sıra ciddi kataklizmlərə səbəb olub. Bu gün Fransa Avropa İttifaqında (Aİ) “drayver” funksiyasını sürətlə itirməkdədir. Ölkənin kifayət qədər yüksək xarici borc öhdəliyi yaranıb. Büdcə kəsiri kritik dərəcədə artıb. Son iki ildə hökumət böhranını nizama salmaq cəhdləri Yelisey Sarayının əsas işinə çevrilib, desək, əsl həqiqəti ifadə etmiş olarıq. Bununla belə, problemi həll etmək mümkün olmur. Makron baş nazirləri tez-tez dəyişsə də, vəziyyət olduğu kimi qalır.

Əhalinin vəziyyəti hər ötən gün pisləşir

Təbii ki, Fransada sonu görünməyən hökumət böhranından bütün sahələr təsirlənir. Lakin bu, insanların gündəlik həyatında daha ağır formada təzahür edir. Ölkədə yoxsulluq sürətlə artır və əhalinin vəziyyəti hər ötən gün daha da pisləşir. Yerli mətbuatın yazdığına görə, 40 il əvvəl, 1985-ci ildə ehtiyacı olan insanlar üçün pulsuz yeməkxana - “Restos du Coeur” assosiasiyası açılıb. O vaxtlar 8 milyon yemək paylanılıb. 2025-ci ildə isə bu rəqəm 160 milyon yeməyə çatıb və hər gün yeni insanlar yardım üçün bu assosiasiyanın yerli mərkəzlərinə müraciət edirlər.

Təqdim olunan statistika narahatedicidir. Yardım alanların yarıdan çoxu 30 yaşdan aşağıdır, üçdə biri isə azyaşlıdır. Ən çox müraciət edənlər arasında tək valideynli ailələr, gəliri qeyri-sabit olan işçilər, tələbələr, pensiyaçılar və miqrantlar var. Üç yaşından aşağı uşaqlar da (valideynləri ilə birlikdə) çoxluq təşkil edir. Yardım alanların arasında yaşlı qadınlar, xüsusilə 70 yaşdan yuxarı olanlar ön plandadır. Bu vəziyyət onların illər boyu yaşadığı əmək və pensiya bərabərsizliyinin nəticəsi olduğu bildirilir.

“Restos du Coeur” müşahidə mərkəzinin məlumatına görə, artıq yardım alan şəxslərin əksəriyyəti yalnız ayın sonunda deyil, hər yemək paylanmasına gəlirlər. Bu da onu göstərir ki, yoxsulluq artıq müvəqqəti deyil, davamlı hala gəlib. Son 3 ildə, əlavə olaraq 200 min yeni şəxs qeydiyyatdan keçib və 20 milyon yemək artıq paylanmalı olub.

Yardım üçün gələnlərin sayı artsa da, assosiasiyanın aldığı ianələr azalır. 2023-cü ildə artan inflyasiya bir çox ailəni çətin vəziyyətə saldığı kimi, “Restos du Coeur”ü də təhlükə ilə üz-üzə qoyub - bəzi yerli mərkəzlər bağlanmaq riski ilə üzləşir.

Beləliklə, 40 il keçməsinə baxmayaraq, Fransada yoxsulluq azalmır, əksinə daha da dərinləşir. Bu vəziyyət ölkədə bütün cəmiyyətin vicdanını və məsuliyyətini sorğu-sual etməyə vadar edir.

Həmkarlar ittifaqlarından kütləvi etirazlara çağırışlar

Fransa Milli Assambleyasında bir qədər bundan  əvvəl hökumətə etimadsızlıq səsverməsi baş tutub. Gözlənildiyi kimi, səsvermənin nəticələri Makronun qurduğu hökumət üçün uğursuz olub. Belə ki, parlament çoxluğu  Baş nazir Fransua Bayru hökumətinə etimadın əleyhinə səs verib. Milli Assambleyada səsvermə belə başa çatıb: Baş nazirə etimadın lehinə 194, əleyhinə 364.

Milli Assambleyada Bayru hökumətinə etimadsızlıq səsverməsindən sonra Makron Sebastyan Lekornünu yeni baş nazir təyin edib. Artıq yeni baş nazirdən gələcək fəaliyyət istiqamətlərinin ilk tezisləri eşidilib. Təhlillər göstərir ki, Sebastyan Lekornü proqramında yeni terminlərdən istifadə etsə də, sələfinin yolunu davam etdirməkdən başqa çarəsi yoxdur. Yenə də ölkənin 3,4 trilyon avroluq dövlət borcu xatırlanır. Bu gün Fransada etiraf olunur k,  maliyyə siyasəti dəyişdirilməsə, 2030-cu ilə qədər dövlət borcuna xidmət ölkəyə 100 milyard avrodan çox  vəsaitə başa gələcək. 2024-cü ildə dövlət borcuna xidmətə yönəldilən vəsaitin həcmi 69 milyard avroya çatdıb. Verilən məlumatlara görə, borc yükü hər saniyədə 5 min avro artır.

Aydın məsələdir ki, Makron iqtidarının diletantlıq ucbatından böyük borclanmaya getməsinin fəsadlarının aradan qaldırılması sərt müdaxilələr edilməsinin zəruriliyini gündəmə gətirib. Ancaq bir-birini əvəzləyən hökumətlər iqtisadi siyasətin dəyişməsinin vacibliyindən bəhs etsələr də, borc yükünün  və büdcə kəsirinin azaldılmasının asan yolunu sərt qənaət rejiminə keçiddə görürlər. 2026-cı ilin büdcə qanunu məhz belə yanaşma əsas götürülməklə hazırlanıb ki, bu da birmənalı qarşılanmayıb.  Həmkarlar ittifaqları bu qanunu ədalətsiz, sosial hüquqlara qarşı hücum kimi qiymətləndiriblər. Həqiqətən də, inflyasiyanın, qiymətlərin sürətlə artması, gəlir imkanlarının isə azalması fonunda nəyi necə qənaət etməyin izahını vermək çox çətindir. Buna görə də sentyabrın 10-dan etibarən ölkədə “Tam baykot” şüarı ilə kütləvi etirazlara start verilib. Parisi və regionları bürüyən iğtişaşlar zamanı yüzlərlə etirazçının saxlanıldığı bildirilir.

Oktyabr ayında isə etirazların yeni dalğasının başlayacağı gözlənilir. Belə ki, Fransada yeni baş nazir Sebastyən Lökornü tərəfindən təqdim edilən ilk büdcə yönümlü tədbirlər ölkənin üç əsas həmkarlar ittifaqı - CFDT, CGT və CFTC tərəfindən inandırıcı hesab olunmayıb. Həmkarlar ittifaqları oktyabrın ilk günlərindən kütləvi etiraz aksiyası keçirməyə çağırıb.

Həmkarlar ittifaqları etiraz nümayişini verilən vədlərin onların gözləntilərini qarşılamaması ilə əsaslandırıblar. CFDT baş katibinin müavini İvan Rikordo “franceinfo”ya verdiyi açıqlamada bildirib ki, Lekornünün təqdim etdiyi planlarda əsl siyasi dönüş yoxdur və bu açıqlamalar 2 oktyabr aksiyası üçün əsas verir. CFDT hesab edir ki, təqdim olunan tədbirlər yalnız etirazçıların mövqeyini daha da gücləndirəcək.

CFDT, xüsusilə, 2023-cü ildə qəbul edilən pensiya islahatının dayandırılmamasından narazıdır. Rikordo bildirib ki, bu islahatın dayandırılması mühüm bir problemi həll edə bilərdi. “Baş nazir qapını açır, amma içəri dəvət etmir. Bu isə kifayət deyil”, - deyə Rikordo vurğulayıb.

CGT-nin konfederal katibi Denis Qravuy da “franceinfo”ya verdiyi açıqlamada vəziyyəti “sonu olmayan bir gün” kimi təsvir edib. Onun fikrincə, Lökornünün açıqlamaları əvvəlki hökumətlərin - Bayru, Barnye, Attal siyasətindən fərqlənmir. Qravuy xüsusilə pensiya islahatının qüvvədə qalmasını, vergi ədalətsizliyinin davam etməsini və “Zucman” vergisi kimi təkliflərin rədd edilməsini kəskin tənqid edib.

CGT-nin çağırdığı 2 oktyabr etiraz nümayişi pensiya islahatının ləğvi tələbi ilə keçiriləcək. “Bu islahat rədd edilməsinə baxmayaraq, dəyişdirilməyən bir siyasətin simvoludur. Bu, gələcək bütün hökumətlərin boynunda bir daş kimi qalacaq”, - deyə Qravuy bildirib.

CFTC prezidenti Siril Şabanye qeyd edib ki, S. Lekornünün açıqlamaları sosial gərginliyi azaltmaq üçün yetərli deyil. Bildirib ki, Lekornünün “austerity” (kəmərləri sıxma) siyasətindən imtina edəcəyi yönündəki bəyanatına baxmayaraq, bunun dəqiq və konkret əsaslandırması yoxdur.

CFTC də 2 oktyabr mitinginin qüvvədə olduğunu təsdiqləyib. “Etirazı ləğv etmək üçün bizə heç bir inandırıcı cavab verilməyib,” - deyə Şabanye vurğulayıb.

Yeni baş nazir Sebastyən Lökornünün ilk maliyyə planları həmkarlar ittifaqlarının ümidlərini doğrultmayıb. CFDT, CGT və CFTC, sosial ədalətsizliklərin davam etdiyini və vədlərin qeyri-kafi olduğunu bildirərək, xalqı oktyabrın 2-də ölkə miqyasında geniş etiraz aksiyasına çağırıb. Fransa bu tarixdə növbəti sosial gərginlik dalğası ilə qarşı-qarşıya qala bilər.

Mübariz FEYİZLİ