Bəstəkar Eldar Mansurov: Musiqi sözlərin olmadığı söhbətdir MÜSAHİBƏ

Bakı, 17 iyun, AZƏRTAC

Azərbaycanın Xalq artisti Eldar Mansurovun adı musiqisevərlərin bir neçə nəslinə yaxşı tanışdır. Bir çox simfonik və kamera əsərinin, həmçinin “Kleopatra” və “Olimp” rok-baletlərinin, “Yeddi gözəl” rok operasının müəllifi olan bəstəkar, eyni zamanda, “Bəxt üzüyü”, “Yük”, “Hökm”, “Müqəddəs oda yanaram” kimi Azərbaycan filmlərinə, tamaşalara, sənədli və cizgi filmlərinə musiqi yazıb. Onun böyük layihəsi – bəstəkarın atası, görkəmli tarzən Bəhram Mansurovun xatirəsinə həsr olunmuş “Bəhramnamə” simfonik rok-muğamıdır. Burada tar partiyasını irihəcmli musiqi əsərinin müəllifinin qardaşı Elxan Mansurovun ifasında ifa etməsi də əlamətdar olub.

Eldar Mansurovun bəstələri xarici dinləyicilərin həmişə ürəyincə olub. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, harada Azərbaycan bəstəkarının simfonik əsərləri ifa olunursa, konsertlərin sonunda tamaşaçılar ən “bahalı valyuta” – uzun sürən alqışlarla müəllifə və musiqiçilərə daim təşəkkür edirlər. AZƏRTAC-ın həmsöhbətinin sözlərinə görə, bu, 2012-ci ildən Xalq artisti adını fəxrlə daşıdığı Azərbaycanla bilavasitə bağlıdır. Bu yaxınlarda Romada keçirilən konsert də bir daha bu bağlılığı təsdiq etdi.

- Eldar müəllim, Romada verilən konsertlə bağlı şəxsi təəssüratınızı bilmək istərdim.

- Məmnuniyyətlə qeyd etmək istəyirəm ki, Romada keçirilən konsert çox uğurlu oldu və mən bundan çox məmnunam. Xüsusən də ölkəm üçün belə mühüm bir gündə - Azərbaycanın Müstəqillik Günündə dövlət və şəxsi bayramımın üst-üstə düşməsi bir bəstəkar, vətəndaş kimi mənim üçün çox dəyərli və əhəmiyyətli olmaya bilməzdi. Bundan başqa, təşkilatçılar Azərbaycan Respublikasının İtaliya Respublikasındakı səfirliyi və İtaliya-Azərbaycan Ticarət Palatası olub. Konsert Vatikan və Castel Sant'Angelo arasında yerləşən “Auditorium Conciliazione” konsert zalında keçirilib. İtaliya paytaxtının demək olar ki, tam mərkəzində 1700-dən çox oturacaq yeri olan zalı dolduran təsirli sayda dinləyici topladıq. Yeri gəlmişkən, qeyd etməyə bilmərəm ki, İtaliyada kifayət qədər soydaşlarımızın olduğunu bilirdim və sözsüz ki, onları da dinləyicilər arasında görmək təbii idi. Amma konsertin avropalıların özlərinin də diqqətini çəkməsi faktı aşkara çıxdı. Tamaşaçılar arasında diplomatlar və İtaliya nazirliklərinin rəhbərləri, hərbi idarələrin nümayəndələri də olub. Mənim yanımda Türkiyə səfiri Ceyhan Evgin oturmuşdu. Konsertdən sonra salamlama nitqi ilə çıxış edən Azərbaycanın İtaliyadakı səfiri Rəşad Aslanov və qala-ziyafətdə mənimlə birlikdə olan Azərbaycanın Vatikandakı səfiri İlqar Muxtarovu da qeyd etmək istərdim.

- Xaricdə və doğma evindəki səhnədə konsert vermək hissləri anlayışı nə dərəcədə fərqlidir?

- Özümdə həddindən artıq məsuliyyət hissi olduğunu xatırlayıram. Bəli, ilk dəfə deyildi ki, böyük konsert verirdim, amma “ev səhnəsi”nin fərqli fonu var, nəyi isə “səhv” edə bilsən belə, bizim Şərq mentalitetimizə görə, jurnalistlər belə məqamlara diqqət yetirməyəcək. Amma xaricdə, xüsusən də Avropada belə “yumşaqlığa” rast gəlməzsən. Burada eyni mediada konkret qiymətlər verilir və səslənən həvəsli rəylər həm italyan musiqiçilərinin, həm də dirijorumuzun uğurlu çıxışından danışmağa imkan verir. Tamaşaçıların rəğbətini qazandığımız ilk “siqnal” isə elə həmin alqışlar oldu ki, bu da bir bəstəkar və müəllif kimi mənə musiqinin ürəyimcə olduğunu, orada olan insanların qəlbinə yol tapdığını başa düşməyə əsas verdi.

- Mütəxəssislərin də qeyd etdiyi kimi, konsertin böyük uğuru dirijordan asılıdır.

- Dirijor Fuad İbrahimovla təyin olunmuş tarixdən bir neçə gün əvvəl Romaya getdik və beləliklə, “Sinfonica del Molise” (OSM) orkestri ilə hazırlıq və məşqlərə vaxt ayırdıq. Fuad İbrahimov, mənim qəti fikrimcə, əsl ustad dərsi göstərdi. O, orkestrə hətta hazırlıq mərhələsində belə mükəmməl rəhbərlik edirdi, sanki italyan musiqiçilərindən bacardıqları hər şeyi “sıxıb çıxarırdı”. Onların birgə işlərini həm məşqlərdə, həm də bilavasitə konsertdə müşahidə etmək mənim üçün maraqlı idi.

- Sizin musiqi materialınızın maraqlı vokal təqdimatını da qeyd etməyə bilmərəm.

- Konsertimizin solisti gənc və istedadlı Alessiya Pansa idi. O, vokalları parlaq şəkildə ifa etdi. Keçən il Budapeştdə vokal partiyaları Azərbaycanın Əməkdar artisti, Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrının solistinin ifa etdiyi konserti və onun ana dilində oxumasının asan və sərbəst olduğunu xatırlayaraq, qəsdən musiqi materialının bu cür təqdim olunması variantını seçdim. Bu dəfə aparıcı bir italyan solisti təqdim etməyi xahiş etdi və mən başa düşdüm ki, o, Azərbaycan dilinə xas olan xüsusiyyətləri tam şəkildə çatdıra bilməyəcək. Amma mənim üçün bu cəhət hələ də önəmlidir. Bundan əlavə, təmiz vokalizm dinləyici tərəfindən bir qədər asan qəbul edilir. Baxmayaraq ki, Macarıstan konserti üçün mənim əsərlərimdən biri üçün ingilis dilində yeni mətn yazılmışdı. Ancaq bəzim məqamlar olmasaydı, bəlkə də bir italyan mətni də hazırlanardı ... İtaliyaya yeni bir dəvət olarsa, bu da baş verə bilər. Bu problemi həll etmək üçün Roma konsertinin mənə verdiyi tanışlıqları artıq “əldə etmişəm”.

- Məsələn, İtaliya və Azərbaycan tamaşaçılarını müqayisə etmək olarmı?

- Sözsüz ki, fərqli cəhətlər var... Baxırsınız, ümumiyyətlə, bizim tamaşaçı ciddi əsərləri sevməyə, xüsusən də müasir nöqteyi-nəzərdən daha populyar nümunələr seçməyə o qədər də bağlı deyil. Xaricdə isə dinləyicilər klassik musiqiyə üstünlük verirlər. Simfonik orkestrin müşayiəti ilə eyni müasir musiqi demək olar ki, anşlaqla keçir. Həm İtaliyada, həm də Macarıstanda insanlar bilet axtarırdılar. Konsert formatının özü dəvətləri nəzərdə tutsa da, sadəcə olaraq onları almaq istəyənlər var idi. Orada özləri də məmnuniyyətlə konsertlərdə iştirak edirlər, amma burada təəssüf ki, bu mədəniyyət bir qədər itirilib. Xarici tamaşaçılar arasında konsert tədbirlərinə tələbatla üzləşəndə, sanki müəyyən ikili hisslər keçirirsiniz: Azərbaycan bəstəkarının əsərlərinin heyrətamiz şəkildə qəbul edilməsi xoşdur, yerli dinləyicinin isə “istehlakla” o qədər də meylli olmaması isə məyusluq doğurur...

- Konsert proqramlarınızı necə nizamlayırsınız?

– Həmişə yenilənmiş proqramlar təqdim etməyə çalışıram. Macarıstanda keçirilən konsertdə bütün proqram demək olar ki, yeni parçalardan ibarət idi. İtaliya üçün onun yarısını yenilədim. Bu, mənim əməl etdiyim qaydalardan biridir. Başqa yerdə konsert vermək imkanım olanda da bunu edəcəyəm... Hər dəfə, konkret ölkə üçün musiqimin ifa olunacağı tamaşaçıya diqqət yetirməyə çalışıram. Belə ki, o, anlayış və qavrayış baxımından həmin insanlara yaxın olmalıdır. Məsələn, İtaliyada bizi demək olar ki, həmişə OSM-in prezidenti Pinuçço Emanuele müşayiət edirdi. O, hətta restoranlarda nahar və ya şam yeməyində qeyd edirdi ki, Fuadla mən Azərbaycandan olan bəstəkar və dirijoruq, habelə məşqlərimizin videoyazılarını həvəslə göstərirdi. Bu, həmişə maraq doğururdu və tez-tez bizə cavab olaraq yerli musiqi əsərlərindən nəyi isə oxuyanda və ya ifa edəndə özümüzü dinləyici rolunda görürdük. Sanki köhnə filmlərə çəkilirdik. Orada olduğumuz son gündə artıq 85 yaşı tamam olan yerli müğənni səs yazılarımızı heyranlıqla dinlədi və “YouTube” kanalında böyük həvəslə nümayiş etdirdi. Sonda onun 80-ci illərdəki mahnılarından birini birlikdə ifa etdik... Səfər maraqlı keçdi...

- “Sinfonica del Molise” orkestrinin musiqiçiləri musiqinizi necə qarşıladılar?

- Sözsüz ki, Fuad İbrahimov bu məsələdə mühüm rol oynayıb. İş ondadır ki, başqa şəhərə tanış olmayan orkestrlə işləməyə gələndə, istər-istəməz musiqiçilərə diqqətlə baxırsan. Onu da demək lazımdır ki, avropalılar açıq şəkildə olmasa da, bəzən bizə yuxarıdan aşağı baxırlar. Amma dirijor iş prosesinə qarışan kimi, gözünüzün qarşısında metamorfoz baş verir və mən orkestr üzvlərinin Fuad müəllimin göstərdiyi səmtlə necə bir yerə toplaşdığını izlədim. Üstəlik, musiqi materialına “qoşulduqca” musiqiçilərin üzlərində təbəssümlərin getdikcə daha tez-tez görünməyə başladığının, sanki partiturada bəyəndikləri yerləri qeyd etdiklərinin, vaxtaşırı mənim tərəfimə təqdiredici baxışlar atmasının şahidi oldum. Bu, gözəl idi. Çünki mənim üçün əsas olan uğursuzluğa düçar olmamaq idi. Düzünü desəm, sözügedən ölkələrdə musiqilərim səhnənin hər iki tərəfində bəyənildi və bu, konsertdən sonra mənə təşəkkür sözləri ilə gələn çoxsaylı qonaqlarda, o cümlədən musiqimlə tanış olmaqda və ifa etməkdə maraqlı olduqlarını etiraf edən musiqiçilərin timsalında da təsdiqini tapdı.

- İtaliya orkestrinin özünün repertuarında nəyin isə qalması üçün konsert proqramından parçalara maraq var idimi?

- Deyə bilərəm ki, tədbirdən sonra Pinuçço Emanuele mənimlə söhbətində bizi yenidən dəvət etmək və italyan musiqisevərlərinə yeni konsert təqdim etmək arzusunu bildirdi. Öz növbəmdə, mən yenilənmiş proqramla qayıtmaqdan məmnun olacağam. Sadəcə, müasir reallıqlar elədir ki, istənilən belə layihə həm də maliyyə komponentini nəzərdə tutur. Beləcə... Partituralar orkestrin “arxivində” qalır və məncə, tamamilə mümkündür ki, mənim “Simfonik qravüralarım” bəzi proqramlarda istifadə olunsun. Məsələn, Macarıstan orkestrinin rəhbəri sevincindən yazdığı əlavə təşəkkür məktubunda orkestrinin Bakıda da eyni proqramı təqdim etməkdən məmnun qalacağını yazıb. Bu, ilk növbədə, Azərbaycan üçün qürurdur. Axı belə məqamlarda anlayırsan ki, ölkəmizin mədəniyyəti sənin adın vasitəsilə təbliğ olunur. Ona görə də Romada Azərbaycan dilində cavab çıxışımda təşkilatçılara təşəkkür etdim və bütün azərbaycanlılara milli bayramımız - Müstəqillik Günü münasibətilə təbriklərimi çatdırdım. Həmçinin ciddi və önəmli insanların bizə olan səmimi marağının şahidi oldum ki, bu da mənə macarların münasibətini çox xatırlatdı.

- Musiqi müəyyən mənada ölkələr və mədəniyyətlər arasında səfir qismində çıxış edir.

- Musiqi yeganə sənət növüdür ki, dil tələb etmir. Kino mətnin müşayiəti olmadan təsəvvür edilə bilməz. Mahnı janrı daha çox poetik formaya əsaslanır. Musiqinin özü isə sözlərin olmadığı söhbətdir. Melodiya ətraf mühitə istənilən hissləri və münasibəti izah edə bilir. Mən həmişə böyük mənada musiqi tərəfdarıyam və buna həmişə sadiq qalacağam.

- Sizcə, Azərbaycan musiqisinin, bizim ifaçıların, yerli bəstəkarların əsərlərinin xaricdə daha çox tələbat qazanması üçün nə etmək lazımdır?

- Bunun üçün elə şərait yaratmaq lazımdır ki, musiqiçilərimiz, bəstəkarlarımız dünyanın mötəbər və mühüm konsert məkanlarında daha tez-tez çıxış edə bilsinlər. Üstəlik, Azərbaycandan olan musiqiçilərin öz vətənində təhsil alıb xaricdə təhsillərini davam etdirməsinə imkan verən təcrübə də var. Elə olur ki, kimsə orada qalır, musiqi bəstələməyə davam edir ki, bu faktlar bəzi dinləyicilərimizə tanış deyil. Bir qayda olaraq, xaricdə şöhrət qazanmış əsərlər buraya “gəlir”. Ancaq inkar etmək olmaz ki, gənc yerli bəstəkarlar müəyyən dərəcədə “orkestrin diqqətindən kənarda” qalırlar, öz yerini artıq məşhurlaşmış klassiklərimizə və onların istər Antarktidada, istərsə hər hansı bir yerdə qürurla səslənən və müxtəlif janrlarda melodik dillə yazılmış, Azərbaycanın mədəni koduna daxil olmuş əsərlərinə güzəştə gedirlər. Onlar bizim yaxşı musiqimizin səfirləridir. İnanın ki, xaricdə dinləyicilər çox təhsillidir və musiqi materialının keyfiyyətli və ya keyfiyyətsiz olmasına reaksiya verirlər. Hətta o yerə qədər ki, konsertin ortasında ehtiyatsızlıq və ya musiqi səsinin müasir təfsiri kimi qəbul edilən kakofoniya eşidəndə sakitcə zalı tərk edə bilirlər. Xaricdə konsert vermək böyük məsuliyyətdir. Məsələn, mən “eşitdiklərimi özüm bəyəndimmi” düsturu ilə qavrayışıma əsasən konsertə gedirəm və mənfi cavab verildiyi halda, “mənfi qiymətli” əsər heç vaxt proqramıma daxil edilməyəcək.

Mən bunu Mehriban xanım Əliyevadan öyrənmişəm. Xatırlayıram, 2000-ci illərin əvvəllərində onun himayəsi ilə Azərbaycan bəstəkarlarının musiqisi xaricdə təqdim olunmağa başladı, musiqiçilərimizin konsertləri təşkil olunurdu. Beləliklə, bu hadisələr etalon oldu, hər şey çox diqqətlə ölçülüb-biçilmişdi. Fikrimcə, birinci xanımımızın şəxsiyyətinin miqyasını və təmsil etdiyi hər şeyə diqqətli münasibətini nəzərə alsaq, bu məsələdə onun danılmaz zövqü də mühüm rol oynamışdı. Mehriban xanım Əliyeva musiqimizin hansı ölkəyə və xalqa “müraciət edəcəyinə” dair incə hisslə müxtəlif ölkələrdən olan dinləyicilər üçün əsərləri xüsusi diqqətlə seçirdi və onlar rəğbətlə qarşılanırdı. Ölkənizin musiqi mədəniyyətini təqdim etmək üçün gərək öz zövqünə malik olasan və bu keyfiyyətə malik olan insan öz işini daha da yüksəklərə qaldıracaq səviyyədə görə bilər.