Hasan Oktay: Cənubi Qafqazda sülhün açarı üçtərəfli razılaşmadadır

Sülh sazişi olmadan Ermənistan-Türkiyə sərhədlərinin açılması mümkünsüzdür

Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılması prosesindən danışıb.

Paşinyan bu məsələyə V Tbilisi İpək Yolu Forumunun açılış mərasimində çıxışı zamanı toxunub.

O qeyd edib ki, yaxın vaxtlarda Ermənistanla Türkiyə arasında sərhədin açılması mümkündür.

Xatırladaq ki, Ermənistan və Türkiyə arasında sərhədlər 1993-cü ildən etibarən bağlıdır. Bu qərar, Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsi fonunda Türkiyə tərəfindən atılmışdı. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra regionda yaranan yeni geosiyasi reallıqlar fonunda iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində danışıqlar yenidən gündəmə gəlib. Müşahidəçilər hesab edirlər ki, Paşinyanın Tbilisidə səsləndirdiyi “sərhədlər yaxın vaxtlarda açıla bilər” bəyanatı, həm Türkiyə, həm də Ermənistan üçün tarixi dönüş nöqtəsi ola bilər. Lakin bu prosesin reallaşması, ilk növbədə, Ermənistan–Azərbaycan sülh danışıqlarının nəticələrindən və regiondakı siyasi balansın sabitliyindən asılı olacaq.

Ankarada fəaliyyət göstərən Qafqaz Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (KAFKASSAM) sədri, politoloq Hasan Oktay Sherg.az-a deyib ki, 10 noyabr atəşkəs razılaşmasından bu yana beş il keçməsinə baxmayaraq, hələ də qalıcı sülh sazişinin imzalanmaması daim diqqətləri Cənubi Qafqaza yönəldir:

"Sonuncu dəfə 2025-ci il avqustun 9-da Donald Trampın “dünyada səkkiz müharibəni bitirdim” deyərək İlham Əliyev və Nikol Paşinyanla əldə etdiyi ilkin razılaşma dünya ictimaiyyətinə Ermənistan–Azərbaycan sülh sazişi kimi təqdim olunsa da, hələlik bu istiqamətdə real irəliləyiş müşahidə olunmur. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Türkiyə 10 noyabr razılaşmasında tərəf kimi yer almaq istəyirdi, lakin bu baş vermədi. Bunun ardınca Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən Laçın dəhlizi razılaşma maddələrinə daxil edilmişdi. Amma Türkiyədə böyük gözlənti yaradan Zəngəzur dəhlizi məsələsi sülh sazişinin imzalanmasının dəfələrlə təxirə salınmasına səbəb oldu. SSRİ dağıldıqdan sonra Türkiyə Cənubi Qafqazın üç ölkəsini -Azərbaycanı, Gürcüstanı və Ermənistanı eyni vaxtda tanımış, Bakı və Tbilisi ilə diplomatik əlaqələr qurmuşdu. İrəvanın diplomatik əlaqələrə daxil olmamasının əsas səbəbi Ermənistanın Rusiyanın təhriki ilə Azərbaycanın ərazilərini işğal etməyə cəhd göstərməsi idi. Həmin dövrdə açıq olan sərhəd qapıları Kəlbəcərin işğalı ilə əlaqədar olaraq Türkiyə tərəfindən bağlanmışdı. 44 günlük müharibə nəticəsində Kəlbəcər işğaldan azad olunduğu üçün Türkiyənin Ermənistanla sərhəd qapılarını bağlı saxlamaq üçün irəli sürdüyü əsas ortadan qalxmışdı və əslində bu qapılar açılmalı idi. Lakin Ankara bu məsələni əlində diplomatik bir vasitə kimi saxlayaraq, Ermənistan–Azərbaycan–Türkiyə üçtərəfli sülh sazişinə təsir etmək məqsədilə sərhədləri bağlı tutdu. Beş il keçməsinə baxmayaraq, hələ də sülhün imzalanmaması və Türkiyənin israrla təklif etdiyi “Ermənistan-Azərbaycan-Türkiyə arasında əvvəlcədən şərtsiz üçtərəfli sülh”ün gündəliyə gətirilməməsi vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir. Bu səbəbdən, sözügedən sazişin mümkün olmadığı halda qismən normallaşma əldə etmək məqsədilə Paşinyan Türkiyə ilə sərhəd qapılarının açılması məsələsini tez-tez gündəmə gətirir. Beynəlxalq hüquqda heç bir əsası olmayan Zəngəzur dəhlizi gözləntiləri razılaşmanı təxirə salır və bu prosesi qeyri-müəyyən vaxta qədər uzadır".

Ekspert əlavə edib ki, əslində, sülh sazişi imzalanmadan Zəngəzur dəhlizinin keçəcəyi ərazilərin statusu barədə danışmaq mümkün deyil:

"Bu da Cənubi Qafqazda qeyri-müəyyənliyi daha da artırır. Türkiyə “əvvəlcədən şərtsiz üçtərəfli sülh” təklifini bölgədə diplomatik böhran yaranmaması üçün irəli sürür. Lakin bu təşəbbüs Ermənistan tərəfindən yalnız sərhəd qapılarının açılması məsələsinə endirilərək dar çərçivəyə salınır. Trampın irəli sürdüyü yol xətti və Zəngəzur dəhlizi gözləntiləri Cənubi Qafqaza sülh gətirə bilməyəcək. Buna görə də hər üç tərəf Ermənistan, Azərbaycan və Türkiyə heç bir ilkin şərt irəli sürmədən bir-birinin suverenliyini tanımalı, sərhədləri müəyyənləşdirməli və sərhəd qapılarının açılmasını nəzərdə tutan sülh sazişi imzalamaq məcburiyyətindədirlər".