Kreml niyə Ukraynada seçki keçirilməsinə israr edir?

2025-ci il mart ayının sonlarında “The Economist” jurnalı “Ukraynada erkən seçkilər perspektivi hamını çaş-baş qoyur”, - başlıqlı məqalə dərc edib. Məqalədə Ağ evin prezident Vladimir Zelenskiyə hörmətsiz rəftarına və sonradan Ukrayna rəy sorğularında Zelenskiyə dəstəyin artmasına istinadla, onun 2025-ci ildə növbədənkənar seçki keçirəcəyi ehtimal olunurdu.
Beləliklə, Zelenski 2024-cü ildə səlahiyyət müddəti başa çatdıqdan sonra hakimiyyətinin legitimliyinə dair beynəlxalq sorğuların son vaxtlar artmasını neytrallaşdıra bilər. Onun populyarlığında son sıçrayışa qədər, prezident və parlament seçkiləri tələbinin əsas sətiraltı fikri Ukrayna prezident aparatında və hökumətində baş verən dəyişikliyin Rusiya-Ukrayna danışıqlarını asanlaşdıracağı idi.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “National Interest” yazıb.
ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Hələ ABŞ prezidenti Donald Trampın seçki qələbəsindən əvvəl Ukraynada milli rəhbərliyin dəyişdirilməsinin Rusiya müharibəsini bitirmək üçün ilkin şərt olması təklifi Ukraynadan kənarda ictimai müzakirə mövzusuna çevrilmişdi.
İki il əvvəl Kremldən təsirlənən və ya ona rəğbət bəsləyən müxtəlif media orqanları Ukraynanın qanunverici və icraedici orqanlarının 2023 və ya 2024-cü illərdə yenidən seçilməli olacağı, əks halda siyasi legitimliyini itirmək riski ilə bağlı fikirləri yaymağa başladı. 2023-cü ildən bəri keçmiş “Fox News” aparıcısı Taker Karlsondan tutmuş Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) sədri Tini Koksa qədər nüfuzlu Qərb şərhçiləri bu və ya digər dərəcədə Rusiyanın təbliğat xəttini yürüdüblər.
Bu gün Kremlin publik mesajının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Zelenskinin prezidentliyi qeyri-legitimdir və 2024-cü ilin may ayından etibarən onun dəyişdirilməsi zəruridir. Guya seçki halında Ukrayna daha az “faşist” və Rusiya ilə güzəştə getməyə daha çox meylli olacaq.
ABŞ-nın yeni administrasiyası Moskvanın Zelenski ilə bağlı səciyyəsini sözbəsöz təkrarlamasa da, Rusiyanın Zelenskiyə qarşı nifrəti Ağ evdəki hazırkı əhval-ruhiyyə ilə eyniləşir.
Trampın ikinci andiçmə mərasimindən sonra o, Rusiya-Ukrayna müharibəsini bitirmək üçün seçki vədini cəld yerinə yetirməyə çalışdı. Bununla belə, təklif olunan qeyd-şərtsiz atəşkəs yalnız Kiyev tərəfindən qəbul edildi, Moskva isə yalnız müəyyən şərtlər yerinə yetirildikdən sonra atəşkəsə razılaşacağını bildirdi; bunlar Rusiyanın Ukraynanın milli suverenliyini, hərbi müdafiə qabiliyyətini və ərazi bütövlüyünü məhdudlaşdırmaq tələblərini ehtiva edirdi.
Kremlin Ukrayna dövlətinin müstəqilliyinin, ölçüsünün və sabitliyinin azaldılması ilə bağlı təkliflərinin nə dərəcədə həqiqi danışıqları və ya sadəcə tamaşa olması qeyri-müəyyəndir.
Buna baxmayaraq, Vaşinqton Kiyevə növbəti güzəştlərə getməsi üçün təzyiq etdi, Zelenski geniş ictimai dəstəklə buna müqavimət göstərdi. Bununla o, Ağ evdə daha çox naqolaylıq yaratmış ola bilər. Nəticə etibarı ilə Rusiyanın müharibəni bitirmək üçün Kiyevdə rəhbər dəyişikliyinin zəruri olması fikrinin Tramp administrasiyasında tərəfdarları qalmaqdadır.
Ukrayna qanunvericiliyinə görə, - Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi olmasaydı, - növbəti parlament və prezident seçkiləri müvafiq olaraq 2023-cü ilin oktyabrında və 2024-cü ilin martında keçirilməli idi.
2015-ci ildə yenilənmiş “Müharibə vəziyyəti zamanı hüquqi rejim haqqında” qanunu fövqəladə vəziyyət zamanı prezident, parlament və ya yerli seçkilərin keçirilməsini qadağan edir. Parlament seçkilərinin təxirə salınması ilə bağlı Ukrayna Konstitusiyasının 83-cü maddəsində deyilir:
“Ukrayna Ali Radasının (parlamentinin) səlahiyyət müddəti hərbi vəziyyətin və ya fövqəladə vəziyyətin qüvvədə olduğu müddətdə başa çatarsa, onun səlahiyyət müddəti hərbi və ya fövqəladə vəziyyət bitənədək uzadılır”.
Müvafiq olaraq, 2023–2024-cü illər üzrə seçkilər genişmiqyaslı döyüşlər bitənədək və 2022-ci ildə tətbiq edilən hərbi vəziyyətə uyğun təxirə salındı. Genişmiqyaslı müharibə zamanı normal demokratik proseslərin dayandırılması bir çox demokratik ölkələrin, o cümlədən, Birinci və İkinci Dünya müharibələri zamanı Böyük Britaniyada sınaqdan çıxarılıb.
Üstəlik, müharibədən dərhal sonra mənalı seçkilər keçirilə bilməz. Mövcud qaydalara görə, parlament seçkiləri hərbi vəziyyətin ləğvindən altmış gün sonra, prezident seçkiləri isə hərbi vəziyyətin ləğvindən doxsan gün sonra keçirilməlidir. Müharibənin ümumilikdə Ukrayna cəmiyyətinə və xüsusən də onun seçki infrastrukturuna ağır nəticələrini nəzərə alsaq, yekun, qanuni və demokratik seçki kampaniyası və səsvermə proseduru sülh şəraitində lazımi hazırlıq tələb edir.
2023-cü ildən bəri rusiyayönlü siyasətçilər və nüfuzlu şəxslər dəfələrlə Ukraynadan genişmiqyaslı müharibə şəraitində seçki keçirilməsini tələb ediblər. Moskva buna təkid edərək 2014-cü ildə Ukraynanın Donetsk bölgəsinə (Donbas) gizli müdaxilə strategiyanı təkrarlayır. 2014-cü ildən 2021-ci ilə qədər Moskva və onun əlaltıları Ukraynadan qondarma Donetsk və Luqansk Xalq Respublikalarında regional və yerli seçkilərin keçirilməsini tələb etmək üçün Kiyevin təzyiq altında imzaladığı Minsk razılaşmalarından istifadə ediblər.
2022-ci ildə ilhaq olunana qədər Moskva heç vaxt 2014-cü ilin yazında Ukraynanın şərqində yaratdığı iki psevdo-respublika üzərində nəzarəti azaltmamışdı. Kreml Kiyevin bu ərazilərə giriş əldə etməmişdən əvvəl seçkilər keçirməsində israr etməyə davam etdi.
Rusiya rəhbərliyinin son məqsədi Ukraynada sabitliyi pozmaq və vassallaşdırmaqdır. Konkret vəziyyətdən asılı olaraq, o, Ukrayna dövlətini alt-üst etmək kimi məqsədinə çatma üçün müxtəlif kinetik və qeyri-kinetik müharibə kombinasiyalarından istifadə edir.
Kreml ümid edir ki, Ukraynada tam rəqabətli seçki yarışması və açıq ümummilli səsvermə Moskvanın hibrid müdaxilələrinin təsir göstərməsi üçün kifayət qədər zəiflik yaradacaq. Ukraynanın dövləti və siyasəti üçün keçid dövründə bu cür əməliyyatlar Ukrayna cəmiyyətini qütbləşdirəcək, Ukraynadaxili münaqişələri qızışdıracaq və xarici müşahidəçiləri çaşdıracaq.
2025-ci ilin mart ayının sonlarında Rusiya prezidenti Ukrayna hökumətini müvəqqəti BMT administrasiyasının dəyişdirilməsini təklif edərək Kiyevdə rəhbərlik dəyişikliyə növbəti cəhd etdi. Bu qurum Putinin təbirincə desək, “demokratik seçkilər keçirəcək, hakimiyyətə xalqın etimadını qazandıran etibarlı hökuməti gətirəcək və sonra onlarla sülh müqaviləsi üzrə danışıqlara başlayacaq”.
Moskvanın ideal ssenarisində təsadüfi hazırlanmış və kifayət qədər təhlükəsiz olmayan seçki kampaniyası və çətin şəraitdə səsvermə prosesi müdaxilə üçün çoxsaylı giriş nöqtələrini təmin edərdi. Bu, Kremlə anti-Qərb namizədləri üçün lobbiçilik etməyə, siyasi gərginliyi artırmağa, seçicilər və xarici müşahidəçilər arasında etimadsızlıq səpməyə və seçki infrastrukturuna nüfuz etməyə imkan verərdi.
Y. QACAR