Rusiyanın Cənubi Qafqazda yanlışları: proseslər hara aparır?

Bəzi şərhçilər deyir ki, Rusiya Ukraynadakı müharibədə zəif düşdüyü üçün MDB üzrə müttəfiülər, o cümlədən, Cənubi Qafqaz dövlətləri Moskvadan uzaqlaşdı. Bu fikirdə, əlbəttə, həqiqət payı var. Özünə qardaş olan xalqla bu cür amansız davranan siyasi rejimin yanında kim dayanmaq istəyər ki?! Deməli, yenə də hadisələrin bu cür inkişafında Rusiya özü günahkardır. Amma bu, çox sadə izah olardı. 2000-ci illərin əvvəllərindəki Rusiya indikindən güclü idimi?! Təbii ki, bəli. O zaman niyə Gürcüstanı Qərbə uduzdu?! Bir neçə il sonra Tiflisdə hakimiyyəti dəyişib, özünə tabe etmək üçün Gürcüstana qoşun yeritdi, iki regionu Gürcüstandan qoparıb, "müstəqil dövlət" adı ilə tanıdı. Yenə də Gürcüstanı öz tabeliyinə qaytarması mümkün olmadı.

Eyni proses bir az fərqli şəkildə Azərbaycanla və Ermənistanla baş verir. Bu iki ölkə ilə Rusiya "soyuq müharibə" rejiminə keçib. 30 il Moskva Ermənistanla Azərbaycan arasında hərbi münaqişəyə "patronajlıq" edib, hər iki ölkəni öz təsiri altında saxlayırdı. Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü və suverenliyini öz gücünə təmin etdikdən sonra isə Rusiya artıq bu iki respublika arasında sülh prosesini öz inhisarına almağa və vasitəçi adı altında yenə də bölgənin"patronu" olaraq qalmaq istəyir. Ancaq artıq regionda fərqli goeoiyasi reallıqlar var. Rusiya Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhü yubatmaqla bölgədə qalmağa çalışarkən, ABŞ sülh tezləşdirməklə regiona gəlməyi düşüür. İki fərqli strateji yanaşma Cənubi Qafqazda üz-üzə gəlib. Üstəlik Rusiya ilə ən çətin məqamlarda - ən sərt təzyiqlər altında belə əlaqələri qoruyub saxlamış Türkiyə də Cənubi Qafqazın gələcəini sülhdə və tərəfdaşlıqda görür. İyulda - Azərbaycan prezidenti İlham Əliyebin və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın Əbu-Dabidəki görüşü ərəfəsində hər iki liderin Türkiyəyə səfəri və prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşü heç də səbəbsiz deyildi. İstər Türkiyə, istərsə də indi ABŞ Cənubi Qafqaz problematikasına Rusiyadan fərqli yanaşırlar. Ankara və Vaşinqton Bakı ilə İrəvan arasında sülh danışıqlarına, eləcə də, regional kommunikasiyaların açılması məsələsinə tərəflərə kömək prizmasından yaxınlaşırsa, Moskva əksinə bu prosesi idarə etmək ambisiyası ilə yaşayır. Təbii ki, söhbət təkbaşına idaretmədəm gedir.

Moskvanın bu yanaşması, təbii ki, Azərbaycanı və onun yaxın müttəfiqi Türkiyəni qane etmir və edə bilməz. Ermənistan isə Rusiyanı prosesdən ümumiyyətlə, kənarlaşdırmağa çalışır. Əgər Rusiya ABŞ-ın indi getdiyi yolla getsəydi, bəlkə proseslər indikindən çox fərqli məcraya düşərdi. Amma Rusiya bütün məsələləri güclə təhdid etməklə və hətta güc tətbiq etməklə həll edə biləcəyini düşünür. Buna görə də uduzur.

Rusiya siyasi isteblişmentindən və generalitetindənAzərbaycana da qarşı hərbi güc tətbiqi çağırışları və hədələri eşidilir. Rusiyanın Birinci kanalı özünü axırıncı yola qoyub; Azərbaycan dövlətinə, xalqına, prezidentinə qarşı təhqir və təhdid dolu çıxışlara tribuna verir. Eləcə də, başqa kanallar.

Çox qəribə məntiq formalaşdırıblar: bir yandan, Azərbaycanı müharibə ilə hədələyirlər, o biri tərəfdən də, Azərbaycanın Türkiyə ilə hərbi və təhlükəsizlik sahəsində müttəfiqlik münasibətlərindən qıcıqlanırlar. Açması belədir: mən sənə nə istəsəm edə bilərəm, amma sən özünü müdafiə edə bilməzsən. Absurd bir yanaşmadır, elə deyilmi?!

Azərbaycan, təbii ki, öz təhlükəsizliyuni təmin etməlidir. 2021-ci il iyunun 15-də Azərbaycanla Türkiyə arasında Şuşa Bəyannaməsi imzalanıb. Hər iki ölkənin parlamentlərində bu sənəd ratifikasiya olunub. Bununla Azərbaycanla Türkiyə arasında müttəfiqlik ən yüksək səviyyəyə çatıb. Bu il iyulun 22-də isə İstanbuldakı İDEF-2025 sərgisi çərçivəsində Azərbaycan və Türkiyə müdafiə nazirləri "Qarşılıqlı hərbi təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsinə dair Anlaşma Memorandumu" imzalayıblar. Bu, artıq qarşılıqlı müdafiə və təhlükəsizlik əməkdaşlığını daha da konkretləşdirir. Türkiyənin Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Birol Akgün APA-ya müsahibəsində bu anlaşmanı şərh edərkən deyib:

"Qarşılıqlı hərbi təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsinə dair Anlaşma Memorandumu"nun imzalanması tarixi hadisədir. Xüsusilə hər iki ölkənin müstəqilliyini, təhlükəsizliyini üçüncü tərəflərə münasibətdə qoruyan çox strateji bir sənəddir”. Başqa sözlə, Azərbaycana və ya Türkiyəyə üçüncü bir ölkədən hərbi təhlükə yaranarsa, tərəflər bu təhlükəyə qarşı birlikdə hərəkət edəcəklər. Odur ki, bu gün Rusiyadan Azərbaycana yönələn bu cür təhdidlər həm də onun müttəfiqi olan Türkiyəyə qarşı edilmiş sayılır. İndiki halda özünü Ukraynada hərbi-siyasi bataqlığa salmış Rusiya Azərbaycan və Türkiyə ilə qarşı-qarşıya gələrmi?! Əgər belə bir addım atarsa, nəticəsi özü üçün təbii ki, ağır olar. O zaman Rusiya özünü tam təcrid vəziyyətinə salar. Yəqin ki, Moskvada bu perspektivləri düzgün hesablaya bilən, nəticələri adamlar az da olsa, hələ var.

Yazıçı-publisist, əməkdar jurnalist Bahəddin Həzi, bizimyol.info