525 ci qəzet Rusiyanın son şansı Xa­qa­ni Cəfərli yazır

Xaqani CƏFƏRLİ

ABŞ prezidenti Donald Trampın fevralın 12-də Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə təxminən bir saat yarım çəkən telefon danışığı üç ildir davam edən qanlı müharibənin sülh yolu ilə nizamlanacağına ümidlər yaratdığı kimi, etirazlar da doğurub.

İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropa qitəsində ən qanlı müharibə hesab olunan Rusiyanın Ukraynaya qarşı hərbi müdaxiləsinin üçüncü ili başa çatmaqda olsa da, tərəflərdən heç biri strateji məqsədinə çatmayıb. Üç il öncə hərbi müdaxiləyə başlarkən Rusiyanın rəsmən elan olunan hədəfi Ukraynanın demilitarizasiyası və denazifikasiyası idi. Amma üç illik müharibədən sonra Rusiya hələ də öz məqsədlərinə çatmaq imkanına malik deyil.

Londonda yerləşən Beynəlxalq Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun (IISS) hesablamalarına görə, təxminən üç il davam edən müharibədə Rusiya ordusunun ən azı 172000 hərbçisi həlak olub, 611000 nəfər yaralanıb. "Oryx" internet resursu Rusiya ordusunun foto və videomateriallarla təsdiqlənən hərbi texnika itkisinin 20300 ədəddən çox olduğunu bildirir. Ukraynaya qarşı müharibənin məsuliyyətini bölüşmək istəməyən yüz minlərlə mütəxəssis ölkəni tərk edib. Bunun nəticəsində ölkədə bütün sahələrdə ciddi kadr çatışmazlığı var. Kadr çatışmazlığı büdcə gəlirlərinin azalmasına da ciddi təsir edir.

Ukraynaya qarşı müharibə başlayandan Rusiya hökumətinin maliyyə sabitliyini qorumaq üçün istifadə etdiyi Milli Rifah Fondunun (MRF) vəsaitləri tükənməkdədir. Rusiyanın keçmiş maliyyə naziri Mixail Zadornovun hesablamalarına görə, neft gəlirlərinin azalması davam edəcəyi halda MRF-də qalan vəsait yalnız altı ay ərzində dövlət xərclərini maliyyələşdirməyə kifayət edəcək. Rəsmi məlumata görə, müharibədən əvvəl MRF-də 113.5 milyard dollar likvid aktiv olub. Bu ilin əvvəlinə olan məlumata görə, Fondda cəmi 37.5 milyard dollar qalıb. Rusiyanın büdcə kəsiri isə ən bədbin ehtimalları da ötüb keçib. Maliyyə Nazirliyinin ilkin hesablamalarına görə, yanvar ayında büdcə kəsiri 1.7 trilyon rubl və ya Ümum Daxili Məhsulun 0.8 faizini təşkil edib. Halbuki 2025-ci il üçün nəzərdə tutulan büdcə kəsiri 1.2 trilyon idi. İndi isə məlum olur ki, yalnız yanvar ayındakı büdcə kəsiri bundan 500 milyard rubl çoxdur. Əgər iki-üç ay belə davam etsə, may ayına qədər MRF-də bir dollar da qalmayacaq. Bundan sonra isə rublun kursunu qorumaq və dövlətin maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirməsi mümkünsüz olacaq. Büdcə kəsirinin artmasına səbəb olan xərclər isə müharibənin vurduğu zərbələr və ağırlaşan sanksiyalar səbəbindən artmaqdadır. Fevralın 27-dən sonra Rusiyanın neft satışı daha çətinləşəcək. Bu isə Rusiyanın neft gəlirlərinin kəskin azalmasına səbəb olacaq. Belə bir vəziyyətdə bir saatı büdcəyə iki milyard rubla başa gələn müharibəni maliyyələşdirmək mümkün olmayacaq. Bütün bunların üzərinə Ukraynanın Rusiyanın dərinliklərinə endirdiyi zərbələrin vurduğu zərəri də əlavə edəndə bir neçə aydan sonra Rusiyanın üzləşəcəyi vəziyyəti təsəvvür etmək çətin deyil. Buna görə Trampın təşəbbüsü Rusiya üçün son şansdır.

O da nəzərə alınmalıdır ki, Rusiyanın Trampın ikinci belə təşəbbüs üçün imkanı olmayacaq. Qərb blokunun aparıcı dövlətri olan Böyük Britaniya, Almaniya, Fransa, İtaliya, İspaniya, Polşanın xarici işlər nazirləri Avropa İttifaqının xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi ilə birgə bəyanat yayaraq Ukraynanın müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qeyd-şərtsiz dəstəklədiklərini ifadə ediblər. Trampın Ukrayna və Avropanın iştirakı olmadan Putinlə anlaşmaq cəhdi sərt reaksiyalar doğurmaqdadır. Nüfuzlu "Bloomberg" agentliyinin məlumatına görə, Trampın təşəbbüsü Avropa paytaxtlarında çoxları tərəfindən "xəyanət" kimi qəbul edilir. İranın nüvə proqramının və Çinin dünya üzərində hegemonluğa nail olmasının qarşısının alınmasını əsas missiyası elan etmiş Tramp bu vəzifələrin öhdəsindən Avropanın dəstəyi olmadan gələ bilməz. Buna görə də Avropanın, xüsusilə də Böyük Britaniyanın qəti mövqeyi Trampı Putinlə danışıqları davam etdirməkdən çəkindirə bilər.

ABŞ-nin özündə də Tramp Putinlə telefon danışığına görə sərt tənqidlərin hədəfinə çevrilməyə başlayıb. Trampın birinci prezidentlik müddətində milli təhlükəsizlik müşaviri olmuş Con Bolton dövlət başçısının təşəbbüsünü sərt tənqid edərək, onu təslimçilikdə ittiham edib. Con Bolton hesab edir ki, Trampın bu təşəbbüsü ABŞ-nin bütün dünyadakı maraqlarına ziyan vurur. Con Bolton Tramp administrasiyasının bu mövqeyini "biabırçılıq" adlandırıb. Respublikaçılar Partiyasının nüfuzlu liderlərinin də Bolton kimi Trampın təşəbbüsünə qarşı çıxacağını gözləmək olar. Respublikaçıların Konqresdəki liderlərindən biri, Helsinski Komissiyasının həmsədri Co Uilson fevralın 13-də yayımladığı iki açıqlamada Rusiya prezidentini hərbi cinayətkar adlandırıb. Bundan başqa, Co Uilson Ukraynanın silah-sursatla təmin olunması üçün lend-liz proqramının bərpa olunması təşəbbüsü ilə çıxış edərək müvafiq qanunvericilik layihəsini Konqresdə qeydiyyatdan keçirib. Bütün bunların Trampa xəbərdarlıq olduğu çox aydın görünür. Konqresin hər iki palatasında respublikaçıların kiçik üstünlüyü var. Əgər hər iki palatada üç nəfər respublikaçı konqresmen Trampa qarşı çıxsa, prezident qanunverici orqanda dəstəyini tamamilə itirə bilər. Buna görə də Trampın Putinlə danışıqlarının gələcəyi respublikaçı qanunvericilərin mövqeyindən çox asılı olacaq. Trampın təşəbbüsü ABŞ-nin əksər nüfuzlu media qurumları tərəfindən də sərt tənqid olunmaqdadır. Buna görə də telefon danışığından bir neçə saat sonra müdafiə naziri Pit Heqset təkziblə çıxış edərək Rusiyaya güzəştə gedilmədiyini və Ukraynaya yardımları davam etdirəcəklərini bəyan etmək məcburiyyətində qalıb. Senatda vitse-prezident Ceyms Devid Vensin dəstəyi nəticəsində bir səs fərqi ilə müdafiə naziri təsdiq olunan Pit Heqset Tramp administrasiyasının kövrək olduğunu çox yaxşı bilir. Rusiya mövzusu elə bir məsələdir ki, belə kövrək administarsiya mövqeyində təkid edə bilməz. Rusiya bütün bunları nəzərə almalı, Trampın təşəbbüsünün uğursuzluğa düçar olmaması üçün güzəştə getməlidir. Əks halda Rusiya strateji məğlubiyyətə hazır olmalıdır.