Bakıda özəl məktəblərdə müəllim seçimi daha ciddi aparılır Rizvan Fikrətoğlu

Azərbaycanda özəl məktəblərdə illik təhsil haqqı çox bahadır. Avropaya nisbətən bu fantastik rəqəmlər təbii ki ölkəmiz üçün çox yüksəkdir. Məsələn, Dünya məktəbində ibtidai təhsil 9000-10500 min manat, Britaniya məktəbi 12000-14000 min manat, Kaspi liseyi 6800-8300 min manat, Bakı Atatürk liseyi 3500 min manatdır. Qeyd edək ki, bəzi məktəblərdə qiymət ibtidai, orta və tam təhsil üçün stabildir, bəzi məktəblərdə isə bu rəqəm dəyişir. Bu qədər yüksək məbləğli məktəblərdə təhsil alan şagirdlərə verilən təhsil, digər dövlət məktəblərindən hansı metodlarla fərqlənir?

Məsələ ilə bağlı Gununsesi.info-ya danışan elm və təhsil məsələləri üzrə ekspert Rizvan Fikrətoğlu bildirir ki, özəl liseylərdə təhsil haqlarının baha olmasına səbəb nəzarətsiz bazar və rəqabətin olmamasıdır:

“Ümumiyyətlə Azərbaycanda özəl lisey və məktəbəqədər təhsil haqları bahadır. Bunun səbəbləri var. Nəzarətsiz bazar və rəqabətin olmamasıdır. Özəl məktəblər istinadən təhsil haqlarını sərbəst şəkillərdə müəyyənləşdirir. Bazar tələb edir ki, tələbə axını çox olan sahələrdə qiymətlər qalxsın. Lakin bəzən təhsilin keyfiyyəti bu artımla demək olar ki paralel olmur, nəticədə qiymətlər qalxsa da, nəticə həmin vəsaitə uyğun olmaya bilər. Burda infrastruktur və icarə xərcləri də var. Bakıda icarə haqları göstərilənə görə çox yüksəkdir. Məsələn 5-6 min kv metrlik məktəb üçün illik icarə haqqı 500 min manatdan çox ola bilər. Ümumiyyətlə bu xərclər şagirdlərin təhsil haqqına birbaşa təsir edir ki, bu da onların yüksək haqq ödəməsinə gətirib çıxarır”.

Ekspertin sözlərinə görə bəzi əlavə xidmətlər təhsil haqqını artırır:

“Əlavə olaraq Beynəlxalq kurrikulum və lisenziyalaşdırma xərcləri də var. Beynəlxalq məktəb adı altında fəaliyyət göstərən bir çox özəl təhsil qurumları beynəlxalq metodlar üzrə tədris həyata keçirir. Bu kurrikulumlara aid lisenziya haqqı, akkreditasiya, xarici müəllimin ölkəmizə gətirilməsi və nostrifikasiya (xarici dövlətlərin ali təhsil sahəsində ixtisaslarının tanınması və ekvivalentliyinin müəyyən edilməsi-red) kimi xərclər valideynə əlavə yük yaradır. Xidmət paketi və əlavə rahatlıqlar da burda var. Yəni bazarda rəqabətçi olmaq üçün özəl məktəblər kamfortlu auditoriyalar, dərsdən kənar dərnəklər, nəqliyyat, yemək, məktəb forması kimi servis paketləri təqdim edir. Bu əlavə xidmətlər təhsil haqqını artırır”.

Rizvan Fikrətoğlu vurğulayır ki, finanslaşdırma demək olar ki, bütövlükdə valideynlərin ödədiyi təhsil haqları ilə təmin olunur:

“Oradakı təhsil nəticələrə, keyfiyyətə uyğun gəlməyə bilər. Əlavə olaraq özəl məktəblər dövlət büdcəsindən maliyyələşmə almır. Yəni finanslaşdırma demək olar ki, bütövlükdə valideynlərin ödədiyi təhsil haqları ilə təmin olunur. Dövlət ödənişsiz təhsil sistemində özəl məktəblər daxil edilmədiyi üçün dövlət buna yardım ayırmır. Bəzi hallarda şəffaf olmayan idarəetmə, nepotizm və özbaşınalıq halları da ola bilər. Bu da təhsil haqqının artmasına səbəb ola bilər. Azərbaycanda təhsil sektorunda müəyyən qədər kənaraçıxmalar da var. Bu da özəl məktəblərdə şəffaf xərclərin olmamasına gətirib çıxara bilər. Ümumiyyətlə demək olar ki, bazarda rəqabət yüksək deyil. Bu da qiyməti artırır, keyfiyyətə nəzarəti azaldır. Yüksək icarə və infrastruktur xərcləri ola bilər ki, bu da əməliyyat xərcləri artdıqca, təhsil haqlarının artmasına səbəb ola bilər. Servis və əlavə xidmətlər, yəni komfort təklifləri təhsil haqqını artırır. Dövlət maliyyə dəstəyi olmadığına görə valideyndən tam vəsaiti alırlar.

 Özəl məktəblərin şişirdilmiş təhsil haqları əksər hallarda struktur və baza problemləri altında formalaşır, təkcə təhsil keyfiyyətinə görə deyil. Əgər daha sərfəli və şəffaf təhsil seçimləri olsa, mən düşünürəm ki, qiymətlər bu qədər yüksək olmaz. Azərbaycanda bəzi özəl məktəblərdə sosial yönlü layihələr çərçivəsində müəyyən sayda şagird üçün pulsuz, yaxud güzəştli təhsil imkanları təqdim oluna bilər. Amma bu məktəblərdə tədris prosesinin əsas fərqləri daha çox tədris metodları, infrastruktur təlim mühiti və təlim yanaşmağı ilə bağlıdır”.

Təhsil eksperti özəl məktəblərdə təhsilin dövlət məktəblərindən fərqləndirdiyi  metodlardan danışaraq qeyd edib ki, özəl məktəblər daha çox şagirdyönlü  təlim hazırlayır:

“Özəl məktəblərdə təhsilin dövlət məktəblərindən fərqləndirdiyi müəyyən metodlar var. Ümumiyyətlə özəl məktəblər daha çox şagirdyönlü  təlim hazırlayır. Yəni fərdi yanaşma olur və sinifdə şagird sayı az olur, yəni hər bir şagirdin maraqları və qabiliyyəti nəzərə alınır. Adətən siniflərdə 10-15 nəfər olur. Bu da müəllimin hər bir şagirdə daha çox zaman ayırmasına imkan yaradır. Özəl məktəblər daha çox layihə əsasında öyrənməyə  üstünlük verir, yəni şagirdlər real həyat problemləri üzərində işləyirlər. Əzbərləmə deyil, daha çox tətbiqi biliklərə üstünlük verilir. Komanda işi, təqdimat bacarığı, tənqidi düşüncə inkişaf etdirilir. Özəl məktəblər ənənəvi dərs kitablarından kənara çıxaraq mühit əsaslı tədrisə yönəlirlər. Əksər özəl məktəblərdə dərslər tam və qismən ingilis dilində tədris olunur. Bu da istər istəməz qiymətə təsir edir. Rəqəmsal lövhələr, planşetlər, interaktiv təqdris proqramı, robot texnika, süni intellekt və digər yeni texnologiyalar məktəb mühitinə daxil edilir”.

Təhsil eksperti qeyd edir ki, özəl məktəblər müəllim seçimini daha ciddi aparır:

“Müəllim heyətinin seçimi məsələsi var. Ümumiyyətlə özəl məktəblər müəllim seçimini daha ciddi aparır. Tez-tez təlimlər təkif edir. Ümumiyyətlə müəlimlərin maaşı da yaxşı olur. Bunun üçün ən çox keyfiyyətli kadrlar cəlb edir. Özəl məktəblərdə yumşaq bacarıqlar deyilən bir məsələ var. Yəni liderlik, təqdimat, ictimai çıxış, debat, vaxtın idarə olunması bunlar əsas götürülür-eləcə də psixoloji dəstək, mentol proqramları, karyera planlaşdırılması da tədris oluna bilər, bu da qiymətə təsir edə bilər.  Özəl məktəblər daha çox emosional intellekt, sosial məsuliyyət, vətəndaşlıq bilikləri üzərində tədris aparır. Eləcə də gender bərabərliyi, ətraf mühitə qayğı, humanizm kimi mövzulara yer ayırırlar. Bu məktəblərin əlavə dərnəkləri dərsdənkənar fəaliyyəti də mövcuddur. Yəni idman, rəqs, musiqi teatr, incəsənət və digər məşğələlər də tədris olunur. Eləcə də şagirdlər məktəbdə vaxtlarının çox hissəsini keçirərkən çoxşaxəli inkişaf edirlər”.

Rizvan Fikrətoğlu  dövlət və özəl məktəblərin fərqini izah edərək bildirib:

“Dövlət məktəbləri ilə özəl məktəblərin fərqi odur ki, dövlət məktəblərində daha çox tədris standart proqramları əsaslanır və kütləvi yanaşma üstünlük təşkil edir. Ümumiyyətlə dövlət məktəblərində texnologiya layihə əsaslı öyrənmə və dil imkanları daha məhduddur. Müəllim başına düşən şagird sayı da yüksəkdir. Adətən bir çox məktəblərdə şagirdlərin sayı normadan çox olur. Pulsuz oxuyan şagirdlər özəl məktəblərdə bu mühitin metodlarını və faydasını görürlər. Onlara göstərilən imkan dövlət məktəblərində orta statistik şagirddən qat-qat genişdir. Bu isə onların özünə inamına, təfəkkür tərzinə, koryera perspektivinə ciddi təsir göstərir. Belə özəl məktəbdə oxumağa dəyərmi? Mən deyərdim dəyər, amma bu sualın cavabı ailənin maddi durumu, uşağın ehtiyacları və məktəbin real keyfiyyəti kimi faktorlardan asılı olaraq fərqli ola bilər. Ona görə ki, özəl məktəblərdə daha keyfiyyətli təhsil fərdi yanaşma var. Müəllim şagirdlə daha çox məşğul ola bilir. Uşaq fərqli fənlərə maraq göstərə bilir. Özəl məktəblərdə güclü, beynəlxalq proqramlar olur. Aybian, Syt, TOEFL hazırlıqları erkən mərhələdə olur. Ümumiyyətlə şagird rahat şəkildə xarici təhsil ala bilir. Eyni zamanda tənqidi və yaradıcı düşüncəni erkən yaşdan inkişaf etdirir. Şagird test və əzbərçilik yox, fikrini əsaslandıraraq təqdim edə bilir. Özəl məktəblərdə robottexnika, rəqəmsal işləmək vərdişləri daha yaxşı formalaşır. Debat, komanda işi, ictimai çıxışlar, dərnəklər və layihələr uşağın özünə inamını artırır.

Hər bahalı məktəb də yaxşı deyil, yəni təhsil haqqı yüksəkdir, amma yüksək qiymət nəticəyə uyğun gəlməyə bilər.

Bundan əlavə özəl məktəblər bəzən marketing formalaşdırır. Yəni ad brendləşir, amma burda təhsil keyfiyyəti yüksək olmur. Akademik səviyyə bəzən dövlət məktəblərində zəif olur, yəni bəzi özəl məktəblərdə şagirdə çox rahatlıq yaradır. Nəticədə intizam və öyrənmə motivasiyası bu baxımdan zəifləyə bilər”.

Ekspert vurğulayır ki, valideynlər bəzən yalnız ad-san üçün də övladlarını özəl məktəbə verir:

 “Valideynlər bəzən yalnız ad-san üçün də övladlarını özəl məktəbə verir. Bu zaman məktəb uşağın ehtiyaclarını deyil, yönəlir. Bəzi hallarda özəl məktəb mühiti daha sərbəst və fərqli olduğu üçün, bəzi uşaq üçün bu keçid çətin ola bilər. Əgər məktəb real şəkildə  fərqli təhsil verirsə, ailə maddi baxımdan buna tab gətirə bilirsə, uşaq bu mühitə uyğun gəlirsə, onda özəl məktəbdə oxumağa dəyər”.

Günel Həsənova

Gununsesi.info