“İqtisadiyyatın əsas sahələri dövlətin nəzarətindən çıxarılmalıdır” Qüdrət Həsənquliyev

Ədalət, Hüquq, Demokratiya (ƏHD) Partiyasının sədri, Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin sədr müavini Qüdrət Həsənquliyev parlamentin bu gün keçirilən plenar iclasında “Azərbaycan Respublikasının 2025-ci il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsinin ikinci oxunuşda müzakirəsi zamanı fikirlərini bölüşüb.

Millət vəkili öncə COP-29-un yüksək səviyyədə təşkilinə və əldə olunan nəticələrə görə hökumət üzvlərinə, xidməti olan hər kəsə təşəkkürünü ifadə edib.

Qüdrət Həsənquliyev əlavə edib ki, büdcə zərfi ilə tanışlıq iqtisadiyyatda islahatların genişləndirilməsinə böyük ehtiyac olduğunu göstərir:

“İslahatların uğurlu aparılmasını təmin edəcək güclü xarizmatik Prezidentin, Birinci vitse-prezidentin, qəbul olunacaq qərarların uğurla həyata keçirilməsini təmin edəcək Baş nazirin olmasını nəzərə alaraq və islahatlara inanaraq, iqtidar nümayəndələrinin fərqli fikrə hörmət və dözümlə yanaşacağı ümidi ilə bəzi məsələlərə münasibət bildirmək istəyirəm.

Hörmətli həmkarlar, hökumət üzvləri!

Hər il büdcənin gəlir və xərcləri artır, iqtisadiyyatımızın həcmi böyüyür. Bu müsbət tendensiyadır, amma ÜDM-in real ifadədə 3.5%-lik artımı heç birimizi qane etməməlidir. Çünki qarşımızda həllini gözləyən iri malyyə tutumlu işlər, o cümlədən əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə yönələn ciddi qərarların qəbuluna böyük ehtiyac var.

“Milli Təhlükəsizlik haqqında” qanuna görə, milli təhlükəsizliyimizin təmin olunmasının 6 əsas prinsipindən birincisi Azərbaycan Rrespublikası Konstitusiyasına və Qanunlarına riayət olunmasıdır.

Müdafiə və təhlükəsizlik, hüquq mühafizə orqanları əməkdaşlarına, hakimlərə, dövlət qulluqçularına onların layiqli həyatını təmin edəcək qədər əməkhaqqı vermədən korrupsiyaya qarşı effektli mübarizəni təşkil etmək, qanunların aliliyini və mülkiyyət toxunulmazlığını təmin etmək və beləliklə də əlverişli biznes mühiti yaratmaq qarşımızda çətin vəzifə olaraq qalacaq. İnkişafımızın qarşısında duran əsas problemlərdən biri olan bürokratik dövlət aparatı kiçildilməli, yəni optimallaşdırılmalı və bunun hesabına digərlərinin əməkhaqqı artırılmalıdır.

Birinci oxunuşda bəzi həmkarlarım bizi Qərbi Avropa ölkələri ilə müqayisə etməyi təklif edirdi, 2023-cü ildə iqtisadiyyatın əsas göstəricisi olan adambaşına düşən ÜDM-in həcmi 12 114 manat (7155 ABŞ dolları) olub. Bu Qərbi Avropa ölkələri ilə müqayisədə dəfələrlə azdır. İqtisadiyyata investisiya qoyuluşu keçən illə müqayisədə 3.9 % azalıb. “Milli təhlükəsizlik haqqında” qanuna görə iqyisadiyyata investisiya qoyuluşunun azalması iqtisadi təhlükəsizliyə əsas təhdid hesab olunur. 2016-cı ildə Prezident tərəfindən təsdiq olunmuş iqtisadiyyatın inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsinə uyğun olaraq üzən məzənnəyə keçməli, böyük özəlləşdirməyə getməliyik.

Hər il olduğu kimi həmkarlarım hansısa işlərin görülməsi, əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi üçün büdcədən əlavə vəsait ayrılmasını təklif edir. Amma sual yaranır, hardan kəsib hara yönəldək? Bütün istiqamətlər üzrə xərcləri artırmağa ehtiyac var. Ona görə müzakirələr daha çox büdcə gəlirlərinin artırılmasına dair təkliflər verməkdən ibarət olmalıdır”.

Millət vəkili həmçinin diqqətə çatdırıb:

“Diqqətinizi bəzi rəqəmlərə cəlb etmək istəyirəm.

Səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdən alınan dividentlər 612 milyon 230 min manat proqnozlaşdırılır. Onun 462 milyonunu Dövlət Neft Şirkəti ödəyəcək. Yerdə qalan 150 milyon 230 min manatını isə yerdə qalan digər müəssisələr, onların sayı və dövlət müəssisələrinin birlikdə ödəyəcəkləri vergilərin həcmi barədə də məlumat yoxdur. Hesab edirəm şəffaflıq təmin edilsə bu istiqamədə büdcəyə daha çox vəsait cəlb edə bilərik.

Təəssüf ki, büdcə sənədlərində neft-qaz və qeyri- neft-qaz sektorları, hüquqi və fiziki şəxslər üzrə vergilərə dair təsnifat aparılsa da, qeyri-neft-qaz sektoru üzrə büdcə daxilolmalarının neçə faizinin özəl, neçə faizinin dövlət müəssiələri tərəfindən ödəniləcəyi barədə məlumatlar aydın görsənmir.

Hesablama Palataının rəyində də deyildiyi kimi, investisiya fəaliyyətini xarakteriza edən məlumatlar yetərli deyil. 2024-cü ilin birinci yarısında 45 409 yeni iş yeri açılıb , bunun 95.1 %- i qeyri dövlət mülkiyyətinin payına düşür. İqtisadiyyatın əsas sahələri dövlətin nəzarətindən çıxarılmalıdır. Bu həm də Konstitusiyanın tələbidir. Konstitusiyanın 59-cu maddəsinə görə dövlət sahibkarlıq sahəsində yalnız dövlət maraqlarının, insan həyatının və sağlamlığının müdafiəsi ilə bağlı tənzimləməni həyata keçirir. Real həyatda isə dövlət iqtisadiyyata total nəzarəti həyata keçirir.

Konstitusiyanın 15-ci maddəsinə uyğun olaraq, dövlət bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradıb azad sahibkarlığa təminat verməsə indikindən artıq nəticələr əldə etmək mümkün deyil. Yerli kommersiya banklarına vətəndaşların inamını bərpa etmək və sahibkarların ucuz kreditlərə çıxışını təmin etmək üçün Dövlət Neft Fondunun vəsaitlərinin bir hissəsi ölkəyə gətirilməlidir. Fiziki və hüquqi şəxslərdən öz pullarını geri qaytarmaq tələb olunursa dövlət özü bunu niyə etmir?

İqtisadiyyatımızın mövcud vəziyyətini belə xarakterizə edə bilərik, neft gəlirləri, xarici ticarət dövriyyəsi, qeyri-neft-qaz ixracatı, iqtisadiyyata investisiya qoyuluşu azalır, idxal və dövlət borcları, borclara görə büdcədən ödəmələr isə artır.

Özəlləşdirmənin təşkili və mülkiyyət hüquqlarının qorunması üçün büdcədən 27.5 milyon manat vəsait ayrılsa da neçə müəssisənin özəlləşdiriləcəyi və buradan büdcəyə nə qədər vasit daxil olacağı göstərilmir”.

Millət vəkili çıxşının sonunda təkliflərlə çıxış edib:

“Sonda bir neçə təklif də vermək istəyirəm.

Küçələrdə təmizlik işləri ilə məşğul olanlar 450 manat maaş alır, onlar hər dəfə mənimlə görüşdə bu məsələni hökumətin diqqətinə çatdırmağı xahiş edirlər. Vəziyyəti dəyişmək üçün bu sahəni təcili özəlləşdirməyi təklif edirəm. Akademiyada elmlər doktoru 764, fəlsəfə doktoru 647, elmi işçi 445, kiçik elmi işçi 415 manat maaş alır. Onların əməkhaqlarının artırılmasına ciddi ehtiyac var.

Dövlət Statistika Komitəsinin yaydığı rəqəmlərə görə ötən il dünyasını dəyişən kişiərin 47.5%-i pensiya yaşına, 65 yaşa çatmayıb. Bu hamımızı düşündürməli və narahat etməlidir.

Güclü yağış yağanda su basan gecəqondular tikinti şirkətlərinə verilməli ,müasir kanalizasiya sisteminin çəkilməsi onlara tapşırılmalıdır. Eynilə zirzəmiləri kanalizasiya suları ilə dolmuş, həyətlərinin abadlaşdırılmasına ciddi ehtiyac duyulan 9 mərtəbəli binalar da.

Xarici investorlar cəlb edilməklə neftayırma zavodu Bakının mərkəzindən köçürülməlidir. Ölkədə dövlət müəssisələrinin və xidmət sahələrinin özəlləşdirilməsinə gedilməli, qarşıdakı illərdə neft gəlirlərinin azalacağını da nəzərə alaraq vaxt itirmədən Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olmalı, tam olaraq azad bazar iqtisadiyyatına keçməliyik. Təkliflərimin öyrəniləcəyi və nəzərə alınacağı ümidi ilə görülən işlər görə hökumətə təşəkkür edir, islahatların həyata keçirilməsində uğurlar arzu edirəm. Qarabağın bərpası və yenidən qurulması istiqamətində görülən işlərə görə hökumətə təşəkkür edirəm, büdcə layihəsinə səs verəcəyəm”.