İtirdiyimiz xüsusiyyətlər: dinləmək XXIV YAZI

Qədim bir yunan məsəlində deyilir ki, iki qulağımız, bir dilimiz var – deməli, az danışmalı, çox dinləməliyik. Danışma bacarıqlarından çox dinləmək bacarıqları ilə məşhur olan ingilislər isə həmişə “ağıllı insan çox dinləyər, az danışar” deyirlər. Elə öz dilimizdə də buna bənzər bir el məsəlimiz var: “ağıllı danışmazdan əvvəl dinləyər” kimi. “İtirdiyimiz xüsussiyyətlər” silsiləsində bu dəfə çox adamın bacarmadığından yazmaq istədim – dinləmək mədəniyyətindən.

Böyüklərimiz həmişə öyüdlərində dinləmənin gözəl xüsusiyyət olması ilə bağlı danışıb, biz tərbiyə alarkən başqaları, xüsusən də böyüklər danışanda qulaq asa bilməyin ən nümunəvi davranış olduğunu öyrənmişik həm də. Atalar sözlərimizdə, hikmətli sözlər arasında susmaqla, dinləməklə, qulaq asa bilməklə bağlı çox məsəllərimiz var ki, o məsəlllərin işığında böyümüşük hamımız. “Danışmaq gümüşdürsə, susmaq qızıldır”, “Söz var can qurtarar, söz var can yandırar – dinləmədən cavab vermə”, “Eşidən qulaq, görən göz qədər dəyərlidir”, “Söz deməzdən əvvəl ölç, dinləmədən danışma”, “Dinləməyən, səhv danışar”, “Yaxşı qulaq asmaq da elm öyrənməkdir”, “Kimin ki qulağı var, onun ağlı da var” kimi çox məsəl çəkmək olar.

Dinləmək mədəniyyətdir və ən təməl mədəni qaydalardan biridir. Qarşısındakı insanı dinləməyi bacaran insan sayı azdır. İndi hamı danışır, hamı izah edir. Dinləyən, sözün həqiqi mənasında qulaq asmağı bacaran insanların sayı danışanların sayından qat-qat azdır. Dinləmək sadəcə səssiz-səmirsiz qalıb qarşıdakına qulaq asmaq deyil, dinləmək həm də həmsöhbətinin hissini, düşüncəsini, niyyətini, emosiyalarını anlamaq bacarığıdır. Ən empatiyalı insanların həm də yaxşı dinləyici olduğunu bilirdinizmi?

Dinləmək hörmətdir, qarşı tərəfə bəslənən hörmətin ən saf, ən təməl formasıdır. Əgər insan dinləmə bacarığına sahibdirsə o həmin an öz eqosunu, ambisiyalarını bir kənara qoyur. Əgər insan dinləməyi bacarırsa o öz “mən”ini bir kənara qoyub qarşısındakı insanın “mən”ini dinləyir.

Dinləmək səmimiyyətdir. Sadə görürən, amma olduqca mürəkkəb olan səmimi mədəniyyət nümunəsidir. Dinləməyi bacaran insanların münasibətləri davamlı, dostluqları səmimi olur. Dinləyən bir dost xəzinə misalıdır. Amma dinləyib mühakimə etməyi, danışılanlardan özünə “silah” yığmağı hədəfləyənlərdən dost olmaz.

Dinləməyi, dinlətməyi ən təməldən öyrətmək lazımdır insanlara – hələ körpə ikən. Onu dinləyən, diqqətlə qulaq asan valideynlərlə böyüyən uşaqlar daha özünəinamlı, empatiyalı, mərhəmətli xarakterə sahib olurlar. Valideynini dinləmə adəti də elə o yaşlarda yaranır. Uşaqlar onu dinləyən valideynini dinləməyi özlərinə borc bilirlər: münasibətlər qarşılıqlıdır axı.

İndi bir-birini dinləməyən insanlarla, ailələrlə, dostluqlarla, ittifaqlarla doludur cəmiyyət. Nə ər avadını dinləyir, nə arvad ərə qulaq asır. Nə ata övladını dinləyir, nə övlad atanı eyninə alır. Nə şagird müəllimi dinləyir, nə şagird müəlliminə əhəmiyyət verir. İndi hamıya görə öz fikri doğrudur, hamı özünü haqlı hesab edir, hamının doğrusu hamı üçündür.

Münasibətlər əslində münaqişələrdən yox, dinləmə bacarığının olmaması səbəbindən pozulur. Ailələr o zaman boşanmaya gedir ki, artıq həmsöhbət ola bilmirlər, ər və arvad bir-birinə qarşı ifrat dözümsüzdürlər, çünki biri danışanda digəri ona qulaq asmır. Dinlənilməyən qadının, sözünə qulaq asılmayan kişinin ailəsinə əhəmiyyət verməməsi həm də bu cür münasibətin faciəvi sonlanmasının bariz səbəbi deyilmi?

Dinləmək empatiyadır. İnsan başqasını dinlədikcə onun dünyasına daxil olur, duyğularına. Düşüncələrinə səyahət edir, dinlədikcə insan həm də öz sərhədlərini genişləndirir. Empatiyalı doğulmur insan, empatiyanı münasibətlər zamanı öyrənirik. Dinlədikcə, səbrlə qulaq asdıqca həm də empatiya hissimiz boy atır.

Dinləmək səbrdir. Səbrsiz, aqressiv insanların zəmanəsində belə bir özəlliyə sahib olmaq da hər birimizə qismət olmur. Həmsöhbətinin nə demək istədiyini səbrlə dinləyən nə qədər insan tanıyırıq ki? Yaxud, ən son nə zaman kimisə səbrlə dayanıb dinləmişik?

Dinləmək nəzakətdir. Ədəb-ərkan qaydalarının ən vacib bəndi olan nəzakəti harada, necə göstərmişik ən son? Həvəslə söhbət edən, hansısa əhvalatı nəql edən birini ən son nə vaxt nəzakətlə dinləmişik? Sözün həqiqi mənasında danışdıqlarına maraq göstərmişik?

Dinləmək həm də öyrənməkdir. Başqalarının həyat təcrübələrini, səyahət xatirələrini, yaxşı və ya pis hadisələrdən çıxardığı dərsləri dinləyə-dinləyə nələr öyrənməmişik ki biz? Təbii ki, dinləməyi həm də öyrənmək hesab edənlərdən danışıram.

Dinləmək müdriklikdir. Yalnız aqil adamlar dinləməyi, qulaq asmağı sevirlər. Fərqindədirlər, insan nə qədər çox dinləyirsə bir o qədər çox kamilləşir. Söz kəsmədən, irad bildirmədən, səhv tutmadan qulaq asa bilmək həm də kamilləşmək demək deyilmi?

Düşünün, ən son nə zaman kamilləşmisiniz?

Ən son kimi canı-könüldən dinləmisiniz?

Lalə Mehralı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “. insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, vətəndaşların hüquqi, siyasi mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi, sosial və siyasi fəallığının artırılması ” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb