Rusiya XIN sabiq müavini: İran İsrail müharibəsi Cənubi Qafqaza da təhlükə yaradır MÜSAHİBƏ

Rusiya xarici işlər nazirinin keçmiş müavini Andrey Fyodorov “Moskva-Baku”portalına müsahibəsində İran və İsrail arasında hərbi eskalasiyanı və onun Cənubi Qafqaza mənfi təsir risklərini təhlil edib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- Andrey Vladimiroviç, dünya əvvəllər də İranla İsrail arasında eskalasiyanın şahidi olub, indiki vəziyyət nə dərəcədə fərqlidir və nə qədər uzağa gedə bilər?

- Fikrimcə, vəziyyət kökündən fərqlidir, əgər əvvəllər bu bir-birinə qarşı daha çox birdəfəlik “çarpışma” idisə, indi raket və digər hərbi potensialdan istifadə etməklə birbaşa hərbi qarşıdurmadan danışırıq. Eyni zamanda, aydındır ki, coğrafiyaya görə İrana qarşı heç bir quru əməliyyatı mümkün deyil və raket zərbələri mübadiləsi, görünür, davam edəcək.

Vəziyyətin inkişafı, digər məsələlərlə yanaşı, son nəticədə İsrailin məhvinin nə dərəcədə kritik olacağından asılı olacaq. İran 90 milyona yaxın əhalisi olan böyük dövlətdir, hər halda yaşayacaq. Əgər İran İsrailin infrastrukturunun tamamilə məhvinə doğru hərəkət edərsə, bu, Təl-Əviv üçün kritik ola bilər. İran üçün xüsusi qırmızı xətlər yoxdur: o, istədiyi kimi hərəkət edə bilər. İran özünü ABŞ tərəfindən aldanmış hiss edir. Və anti-İran qüvvələrinin İranda cəmiyyəti parçalamaq cəhdlərinə baxmayaraq, ölkədə kifayət qədər yüksək konsolidasiya var. Və bu, rejimə istədiyini etməyə imkan verir və nə vaxtsa Hörmüz boğazını bağlamaqla Avropa və ABŞ-ı çətin vəziyyətə salır.

- Doğrudanmı Xəzər regionunda nüvə təhlükəsi riski var?

- Risk var. Vəziyyət gərginləşərsə, Tehran “çirkli” bombadan istifadə edə bilər. Onlar İranın atom elektrik stansiyasına da zərbə vura bilərlər. Əgər anti-İran qüvvələri təsadüfən və ya qəsdən Buşəhrə zərbə endirsələr, bunun sonu Çernobıl kimi olacaq.

- Tramp, bildiyimiz kimi, uzun müddətdir ki, İrana qarşı tərəfsizdir. ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə hücumlarının və İsrailin Tehrana qarşı əməliyyatına ABŞ-ın birbaşa dəstəyinin məqsədi nədir?

- ABŞ-ın məqsədi İranda rejim dəyişikliyi, ABŞ-la ziddiyyət təşkil etməyəcək bir rejimin qurulmasıdır. Mütləq amerikapərəst olmaq məcburiyyətində deyil, lakin ABŞ, Avropa və İsraillə ziddiyyət təşkil etməməlidir. Amma məncə, bu məqsədə çatmaq çətindir. Əgər bu məqsədə çatmaq istəyirdilərsə, İranda sabitliyi daxildən pozmalı idilər.

Dünyada, ABŞ-da Trampı küncə sıxan güclü İsrail lobbisi var, o, Amerika prezidentini elə vəziyyətə salıb ki, o, artıq hərəkətə keçməyə və kömək etməyə bilməyib. İran, Amerika sistemində tez-tez baş verən kimi, çoxlarına asan şikar kimi görünürdü - indi biz bir dəfə zərbə vuracağıq və hər şey bitəcək, amma heç nə bitməyib. Bəli, ciddi ziyan var, amma kritik deyil. İran zənginləşdirilmiş uran ehtiyatlarını qoruyub saxlayıb. Və istəsə, əvvəlki kimi bu istiqamətdə fəaliyyətini davam etdirə bilər.

- İsrail əməliyyata başlamaya bilməzdimi? Niyə indi buna ehtiyac var idi?

- Bu əməliyyat Netanyahunun ölkə daxilində şəxsi siyasi xilasına xidmət edir, topal ördək yox, öz dövlətinin lideri kimi görünmək məqsədi daşıyır. Axı İrandan dövlətə təhdid kultu İsraildə on illərdir ki, mövcuddur və İrana qarşı istənilən hərəkəti cəmiyyətdəki əhval-ruhiyyə ilə əlaqələndirmək olar.

- Azərbaycanın vəziyyətə münasibəti necədir sizcə?

- Azərbaycan ənənəvi olaraq balans saxlayır və bütün məsələləri diplomatik yollarla həll etməyə çağırır. Azərbaycan Respublikası, gördüyümüz kimi, müxtəlif ölkələrdən olan insanları xilas edərək, tranzit dəhlizi rolunu mükəmməl şəkildə yerinə yetirir. İran və İsrail arasında yeni ciddi eskalasiya şəraitində Azərbaycan regionda təhlükəsizlik məsələsində qeyri-sabitlik, nəqliyyat layihələrinin dondurulması riskləri ilə üz-üzədir, üstəlik, Azərbaycanın qonşusunun ölkə daxilində çox qeyri-sabit İran və ya qərbyönlü rejimin qurulacağı İran olması riski var.

Nəqliyyat layihələrinə gəlincə, Rusiya “Şimal-Cənub” dəhlizində öz payını qoyub, Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizinin alternativi İran vasitəsilə tikilməkdədir. Xəzər regionunda qeyri-sabitliyin artması, İranda potensial hakimiyyət dəyişikliyi “Şimal-Cənub” dəhlizinə son qoya bilər.

Məsələn, İran-İsrail eskalasiyası şəraitində Ermənistandan danışsaq, o, nə edəcəyini hələ başa düşə bilmir. Yerevan üçün gələn il keçiriləcək parlament seçkiləri öncəsi daxili çəkişmələr İran və İsrail arasındakı müharibədən qat-qat önəmlidir. Paşinyan daxili düşmənlərlə mübarizə aparmalıdır.

- İranla İsrail arasında vəziyyəti sabitləşdirə biləcək kənar vasitəçi varmı?

- Hazırda yox. İran və ABŞ arasında vəziyyəti sabitləşdirmək üçün daha çox variant var, baxmayaraq ki, bütün bunlar çox mürəkkəbdir, lakin İsraillə - qətiyyən yox. İran İsraillə heç bir sənəd imzalamayacaq, yalnız ABŞ-la, ümumiyyətlə hər kəslə nəsə imzalayar.

- İranın xarici işlər naziri Əraqçi Moskvada Vladimir Putinlə görüşüb. Məqsəd nədir?

- Məqsəd odur ki, Rusiya bütün səviyyələrdə, o cümlədən BMT Təhlükəsizlik Şurasında və s.-də İrana siyasi dəstəyini davam etdirsin. Bu, birincidir. İkincisi, Rusiyanın İranın nüvə infrastrukturunun bərpasında iştirakına zəmanət almaqdır. Üçüncüsü isə Rusiyanın İranın yenidən silahlanmasına yardım etməsi, müasir hava hücumundan müdafiə sisteminin yaradılması və s. Və bu parametrlərdə Moskva gələcəkdə Tehrana kömək edəcək.

- İran-İsrail gündəmindən bir az uzaqlaşacam, amma çox da uzağa yox. Paşinyan bu yaxınlarda Türkiyəyə işgüzar səfər edib. Səfər faktını necə xarakterizə edərdiniz?

- Paşinyana Türkiyə lazımdır. Türkiyə prezidentinin də bir müddət fikir ayrılıqlarını unudaraq Ermənistanın baş nazirinin öz təsir dairəsində olması faydalıdır. İqtisadi məsələlər hər iki tərəf üçün vacibdir. Türkiyə və Ermənistan iqtisadi əlaqələri artırsa, bu, Ermənistan üçün yaxşı olar. Paşinyan taktiki səbəblərdən Türkiyəyə yaxınlaşır. Bəli, Ərdoğan Azərbaycanın ətrafında dolaşmayacaq. Hələlik bunlar Ərdoğan və Paşinyanın Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması vektorunu bildirən nümayişkaranə “çıxışları”dır.

Tərcümə - Elçin Bayramlı