Icma.az
close
up
RU
Yuxunun uşaqlara təsiri

Yuxunun uşaqlara təsiri

Icma.az, Saglamolun portalından verilən məlumatlara əsaslanaraq xəbər verir.

Körpənin yuxusu insan orqanizmində baş verən ən çətin fizioloji ritmlərdən sayıla bilər.

Çağalarda yuxunun düzgün ritmləri, yani yuxu və oyaq qalma proseslərinin növbələşməsi tədricən qurulur. 2 və 4 aylar arası uşaqların yuxu strukturunda vacib dəyişikliklər baş verir. 2-ci aydan 6-cı aya kimi uşaqlarda yuxu və oyaqqalma proseslərinin sirkad ritmi formalaşır. Normal yuxu dövri təxminən hər 24 saatdan bir olur. Bu dövr sirkad ritmi adlandırılır. Bioloji ritmin sirkad forması bir növ işıq və temperatur təsirləri ilə ontogenez dövrdə orqanizmin qazandığı, «bioloji saatlar» vasitəsi ilə həyata keçirilir.

Yuxu insan orqanizmində təbii, mütəmadi və vacib olan hallardan sayılır. Yuxu orqanizmdə baş verən digər proseslər kimi hormonlar və yüksək aktiv maddələr vasitəsi ilə idarə olunur. Belə ki, gecə vaxti melatonin hormonu ən yüksək dərəcəyə çatır və insanın yuxulamağına və dərin yuxuya getməsinə səbəb olur. Digər maddələr isə oyanma proseslərinə, yuxunun dərin və yüngül fazalarının dəyişməsinə təsir edir.

İnsanlar həyatının 1/3 hissəsi yuxuda keçirir. Uşaqlıq dövründə yuxunun vacibliyini xüsusilə vurğulamaq lazımdır. Çağa gün ərzində təqribən 18 saat, bir yaşlı uşaqlarda isə bu rəqəm azalaraq təqribən 13 saat təşkil etməlidir. Maraqlısı budur ki, bu qanunauyğunluq məməlilərdə də müşahidə olunur: erkən uşaqlıq dövrü minimal fiziki fəaliyyət və daha çox yuxu müddəti ilə, böyüdükcə isə aktivliyin artması və yuxu müddətinin qısalması ilə xarakterizə olunur.

Amerika alimlərinin tədqiqatlarına görə, valideynlərin 3/4-ü uşaqlarında gecə yuxu pozuntularının əmələ gəlməsindən şikayətlənməsinə baxmayaraq, bu ailələrdən yalnız 10-14%-i tibbi və psixoloji yardıma müraciət etdiyi bildirilir. Təəssüflər olsun ki, valideynlər yuxu pozuntularının bir gün keçib gedəcəyini zənn edərək və ya hansı həkimə müraciət etdiklərini bilməyərək özləri pis-yaxşı mövcud yuxu problemlərini həll etməyə çalışırlar. Cədvəldə verilən rəqəmlər əsasında uşaqlarda və yeniyetmələrdə real yuxu müddətinin tövsiyyə olunan yuxu müddətindən qat-qat fərqləndiyi görünür.

Yaş qrupu

Tövsiyə olunan yuxu müddəti (saat)

Real yuxu müddəti (saat)

Körpəlik dönəmi

14-15

12,7

Erkən uşaqlıq

12-14

11,7

Məktəbəqədər dövr

11-13

10,3

Məktəb dövrü (1-5-ci siniflər)

10-11

9,5

Yeniyetməlik dövrü

9,25

7

Uşaqlıq zamanı yuxu müddətinin azalması son bir neçə onilliklər ərzində daha çox ölkələrdə müşahidə olunur. Yuxu çatışmazlığının uşaqların davranışına təsir göstərdiyi sübut edilibdir. Belə ki, Fin alimlərinin son tədqiqatlarında yuxu çatışmazlığı müşahidə olunan uşaqlarda davranış problemləri, diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik sindromu (DÇHS) daha çox rast gəldiyi məlum oldu.

Helsinki Universiteti və Finlandiya Milli Sağlamlıq İnstitutunun alimləri yuxu çatışmazlığının uşaqların davranışına və hərəkətlərinə təsirini və eyni zamanda diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik sindromunun əmələ gəlmə səbəblərini araşdırdılar. Tədqiqatda 6 yaşından 15 yaşa kimi 146 qız və 134 oğlan iştirak etmişdi. Uşaqların yuxusu haqqında məlumat valideynlərdən və “Aktiqraf” cihazı vasitəsi ilə yuxunun monitorinqinin keçirilməsi nəticəsində əldə edilmişdir. Cihazın göstəricilərinə əsaslanaraq, yuxusu 7,7 saat təşkil edən uşaqlar impulsivliyi və hiperaktivliyi yoxlayan psixoloji testlərdə yüksək ballar toplamışdılar. Diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik sindromunun (DÇHS) təzahür formaları da bu uşaqlarda daha çox qeyd olunmuşdu. Statistik təhlilin göstəriciləri yuxu müddətinin qısa olmasının uşaqların impulsivliyinə və hiperaktivliyinə təsir edən vacib amil kimi qeyd olunmuşdu.

Yuxunun qısa müddətliyi davranış və hərəkətlərin pozğunluğuna gətirdiyini nəzərə alaraq uşaqlara normal yuxu müddətini təmin etmək lazımdır.
Digər tədqiqatlar birinci il körpələrdə yuxu ilə əlaqədar yaranan problemlərin böyüdükdən sonra da çox vaxt rast gəldiyini göstərirlər. Belə ki, Avstraliyada 3-4 yaş arası uşaqların (156 uşaq) müayinəsi keçirildi. Bu uşaqlar körpəlikdə, 8-10 aylıq olduqları zaman yuxuya getmə və yuxu ilə əlaqədar müxtəlif problemlərlə üzləşmişdilər. Müayinədən keçən uşaqların 32%-da yuxu ilə bağlı problemlər hələ də yaşanmaqdadır. Psixoloqların rəyinə görə, onlarda eyni zamanda aqressiv davranış və somatik xəstəliklər də müşahidə olunurdu. Bu göstəricilər körpələrin ilk illərində 1/3 hallarda yuxu pozğunluqlarının daha böyük yaşlarda da davam edəcəyini göstərir. Bu səbəbdən mütəxəssislər valideynlərə aşağıdakı məsləhətləri verirlər:

- Övladlarınızın yuxusuna önəm verin.
- Körpənin yuxusunun davamlı və keyfiyyətli olmasını təmin edin.
- Uşağın öz yaşına görə oyaqqalma və yuxu müddətini öyrənin.
- Uşağın yuxu mədəniyyəti sizin davranışlarınızdan asılıdır.
- Yuxu körpənin qidalanması ilə bağlıdır. Sağlam qidalanmaya diqqət verin.
- Uşaqların yorğunluq əlamətlərini ötürməyin.
- Hər gün eyni vaxtda yatızdırmağı bir qayda edin. Rejimə öyrəşən uşaqlar daha məsuliyyətli olur.
- Uşaqlıqdan yuxuya diqqət verin ki, böyüdükdə onunla bağlı digər problemlərə səbəb olmasın.

KÖRPƏNİN QİDALANMASI İLƏ YUXUNUN NƏ ƏLAQƏSİ VAR?

Yuxuya təsir edən amillər kimi qida və ətraf mühiti qeyd etmək olar. Ətraf mühit amillərinə ev şəraiti (axşam saatlarında evdə sakitliyi təmin etmək, həddindən artıq uşaqları fəallaşdırmamaq, oyanıqlığa səbəb olan müsbət və mənfi emosiyalardan çəkinmək), gündüz saatlarında aktiv fəaliyyətlə məşğul olmaq, axşamlar isə daha sakit şərait yaratmaq aiddir.

Son zamanlar qidanın insan yuxusuna təsiri fəal araşdırılır, xüsusilə erkən yaşlarda. Bildiyimizə görə, müəyyən qida maddələri yuxunun sirkad ritm proseslərində iştirak edirlər. Bu maddələrə triptofan (əvəzolunmaz amin turşusu), karbohidratlar və müəyyən nukleotidlər aiddir.

Triptofan aminoturşusu ana südündə öz əvəzolunmaz yerini tutur. Lakin onun ana südündə miqdarı gün ərzində müxtəlif olur. Ən çox onun miqdarı gecə zamanı artaraq səhərə yaxın azalır. Tədqiqatlar ana südündə olan və süni qida alan uşaqların yuxusunda müəyyən fərqlərin olduğunu qeyd edirlər. Bu fərqlər uşaqların davranışı və yuxunun keyfiyyəti ilə əlaqədardır.

Prof. Dr. Derya Akaydın Aldemirin “Serotonin və insan sağlığı” yazısında triptofan hormonuna önəm verilərək “eyni zamanda yüksək sakitləşdirici təsirə sahibdir” qeyd olunur. “Triptofanla zəngin ana südü ilə bəslənən uşaqlarda yuxulama-oyanma dövründə yaxşılaşma qeyd olunmuşdu”.

Bu səbəbdən süni qida alan uşaqların gecə zamanı normal yuxu almaları üçün triptofan və digər maddələri cəmləşdirən yeni “gecə süni qidaları” hazırlandı. Bu cür süni qidalar axşam zamanı verildiyi üçün uşaqların normal yuxuya getmələrini təmin edirlər.
Ana südündə olan uşaqların buna ehtiyacı qalmır. Uca Yaradan tərəfindən orqanizmdə qurulmuş mükəmməl yuxu mexanizmi körpələrin ilk aylarda ana südünü almaq və ana ilə sıx təmasda olması üçün fəaliyyət göstərir. Uşaqların ilk ay dönəmi “təməl etibar” dövrü də adlandırılır. Bu zaman çağanın həyata alışma və inamın formalaşdığı bir dövrdür. Körpələrin gecə zamanı bir neçə dəfə oyanmaları və ana südü ilə qidalanmaları ana südün artmasına, güvənlik və rahatlıq hisslərinin formalaşmasına və onları şirin yuxuya aparan lazımi miqdarda yuxu hormonlarının almağı ilə bağlıdır. Beləliklə körpənin üç əsas ehtiyacı olan qidalanma, yuxu və ana ilə təması ödənilir.

Gecə südündə daha çox triptofan olduğu üçün əmizdirən analara süd sağdıqları və saxladıqları qabların üzərində nəinki tarixi, eyni zamanda saatıda qeyd etmək məsləhət görülür. Belə tədbirlər uşaqda yuxu pozuntularının qarşını alacaq.

Triptofan insan bədənində melatonina çevrilir. Qeyd etdiyimiz kimi melatonin insanın yuxuya getməsinə təsir edir. Kristina Sançez və kolleqalarının keçirdiyi tədqiqata görə triptofanla yanaşı bəzi nukleotidlərdə (5-UMP, 5-AMP və 5- GMP) yuxulama və sirkad ritmlərin qurulma prosesində iştirak edirlər. Bu nukleotidlər ana südünün tərkibində yer alaraq, öz mühüm rolunu oynayırlar. Sual yarana bilər, bu nukleotidlərin miqdarı gün ərzində dəyişirmi?

Bu suala cavab vermək üçün tədqiqatçılar 30 qadının günün müxtəlif saatlarında sağılmış südlərini tibbi təhlil üçün araşdırmışdılar. Nukleotidlərin miqdarı ana südündə həqiqətən dəyişmişdi. Belə ki, sakitləşdirici təsirə malik olan 5-UMP-nın miqdarı ən çox gecənin ortasında təyin edilmişdi. Yuxlamağa səbəb olan 5-AMP isə ana südündə gecənin ilk saatlarında müşahidə olunmuşdu.

Bütün bu tədqiqatlar nəticəsində alınan məlumatlar ana südünün nəinki uşaqlara əvəzolunmaz qida olduğunu, eyni zamanda onların yuxularının rahat qurulmasında böyük rolunu göstərir.

Müəllif: Gülarə Rüstəmova,

Əmizdirmə məsləhətçisi

Vib.az

Saglamolun.Az


Hadisənin gedişatını izləmək üçün Icma.az saytında ən son yeniliklərə baxın.
seeBaxış sayı:81
embedMənbə:https://saglamolun.az
archiveBu xəbər 16 Noyabr 2024 17:38 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

“Landmark” bu dəfə Sahil Bababyevin idarəçiliyinə keçdi

21 Oktyabr 2025 11:26see242

Yarım əsrimə qədəm qoydum

21 Oktyabr 2025 20:33see239

La Liqa ABŞ da keçiriləcək “Barselona” “Vilyarreal” matçının ləğv edildiyini açıqlayıb

22 Oktyabr 2025 00:15see231

AZAL da yarıtmaz idarəçilik, yoxsa... Təyyarələrdə yaranan problemlər nəylə bağlıdır? (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 09:20see205

Türkiyədə FETÖ əməliyyatı : 286 nəfər saxlanıldı

22 Oktyabr 2025 06:53see187

Təl Əvivdən Bakıya reyslər bərpa edilir

21 Oktyabr 2025 19:39see177

Toyuq əti və yumurta bahalaşacaq SƏBƏB BUDUR KONKRET

22 Oktyabr 2025 12:02see172

Xaricdə saxta təhsil: Valideynlər xəbərsiz, tələbələr savadsız EKSPERT RƏYİ

21 Oktyabr 2025 05:43see170

3 boksçumuz da qalib oldu

22 Oktyabr 2025 10:54see170

Dabaq xəstəliyi xaricdən gətirilən ət məhsullarına tələbatı artırdı (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 23:40see162

Azərbaycan ötən ay genişzolaqlı internetin orta sürətinə görə Cənubi Qafqazda liderliyini saxlayıb

21 Oktyabr 2025 13:54see162

Bakı Tehran: yeni etimad mərhələsi

22 Oktyabr 2025 09:59see153

Səhər yeməyində turşu yeməyin 5 faydası

21 Oktyabr 2025 02:51see152

“Həyatın mənası yaşla necə dəyişir? Yeni tədqiqat

21 Oktyabr 2025 15:52see151

Naxçıvan məktəblisi “Statistik olimpiada”nın qalibi olub

21 Oktyabr 2025 03:36see150

Bunları yesəniz gec YAŞLANACAQSINIZ

21 Oktyabr 2025 02:37see141

Oyundan sonra duş qəbul edə bilmədilər Atletiko dan UEFA ya şikayət

21 Oktyabr 2025 00:12see140

Türkiyəni sarsıdan cinayətlə bağlı daha bir nəfər saxlanıldı

21 Oktyabr 2025 01:51see135

Fransada tornado nəticəsində 1 nəfər ölüb, xəsarət alanlar var

21 Oktyabr 2025 03:34see133

Atletiko ya can verməyən Qarabağ Atletik in də öhdəsindən gələ bilər

21 Oktyabr 2025 17:36see131
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri